Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, sembollerin ruhsal tesirleri konusunu kıymetlendirdi.
Sembolik öğrenme sırf insanlara has bir öğrenme modeli
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, sembolik öğrenmenin sadece insanlara mahsus bir öğrenme modeli olduğunu söz ederek, öbür canlıların hayatı temel fizyolojik muhtaçlıklar çerçevesinde sınırlıyken, insanın soyut, sembolik ve kavramsal niyet üretebilme yeteneğine sahip olduğunu, bu yeteneğin, beynin çalışma sistemlerinin anlaşılmasıyla birlikte yapay zekanın doğuşuna yer hazırladığını kaydetti.
Prof. Dr. Tarhan, “Yapay zeka beyni taklit ediyor. Makine öğrenmesi ve derin öğrenme üzere alanlarda ilerleyen yapay zeka, beynin imajları nasıl işlediğini, sembolleri nasıl oluşturduğunu ve mana bağlarını nasıl kurduğunu da anlamaya çalışıyor.” dedi.
Beyin algoritmaları ve toplumsal öğrenme
Prof. Dr. Tarhan, beynin bilgi sürece sürecini katmanlı bir yapıya benzeterek, girilen bilgilerin çeşitli katmanlarda (görüntü, his, dehşet gibi) işlendiğini ve bir çıktıya dönüştüğünü, bu sürecin algoritmalarla çalıştığını ve bu algoritmaların toplumsal öğrenme yoluyla geliştiğini belirterek, “İnsan, etrafından ve yaşantısından edindiği tecrübelerle öğrenir. Bir maymun, genetik olarak beşere yüzde 96 oranında benzese de o yüzde 4’lük gen farkı nedeniyle insan üzere davranmayı öğrenemez. Bu fark, vakit, mana, vefat üzere soyut kavramlarla ilgili ‘zihin üstü’ genlerden kaynaklanmaktadır.” formunda konuştu.
Beyin meçhullükten hoşlanmıyor…
Beynin meçhullükten hoşlanmadığını ve bu durumun dehşet ve tedirginliğe yol açtığını tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Beyin tertip, istikrar ve devamlılık istiyor. O denli olursa rahat çalışıyor. Bunu yapabilmesi için de mecburen olayları anlamlandırması gerekiyor. Bunun için sembolleri kullanıyor. Aksi halde mana ve amaçsızlık beyin orkestrasını bozar.” sözünde bulundu.
Sembollerin çok katmanlı anlamları
Prof. Dr. Tarhan, sembollerin beynin bilgi kaydederken kullandığı temel öğeler olduğunu belirterek, “Büyüklük, hal, renk üzere ögeler birer semboldür. Matematikteki ‘artı’ işareti, kırmızı renginin güç, güç, yürek üzere müspet manaları yahut kan, ateş üzere negatif çağrışımları, mavinin sonsuzluk ve huzuru temsil etmesi yahut hüznü söz etmesi üzere örneklerle sembollerin çok boyutlu manaları vardır. Siyahın birtakım kültürlerde gücü, kimilerinde ise kaygıyı sembolize etmesi de buna örnektir.” sözlerini kullandı.
Kültür ve sembol ilişkisi
Sembollerin kültüre, inançlara ve bedel sistemlerine nazaran farklılık gösterdiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “El hareketleri bile farklı kültürlerde farklı manalar taşıyabiliyor. Bizim kültürümüzde ‘mükemmel’ manasına gelen bir el hareketi, İtalya’da ‘dikkatli ol’, Ortadoğu’da ise ‘sabırlı ol’ manasına gelebilir. Dini ikonlar, trafik levhaları ve emojiler de birer semboldür ve üniversal reaksiyonlar uyandırabilir. Çocukluktan itibaren sembollerle öğreniriz ve sembollerin olmadığı bir ortamda insanlık öğrenilemez.” dedi.
Kelime, lisan ve kavramların gücü
Kelimenin de bir sembol olduğunu söz eden Prof. Dr. Tarhan, beynin Broca alanının his tabiriyle, Wernicke alanının ise anlamayla ilgili olduğunu belirtti. Prof. Dr. Tarhan, “Dilimizdeki sözcükler de birer semboldür. Bir lisan ne kadar çok kavram ve söze sahipse, insan o kadar yeni niyet üretebilir. Örneğin ‘kalp’ sözü hem somut manada organı hem de soyut manada hisleri tabir eder. Kalbin Arapçada ‘inkılap’ kökünden gelmesi, yani değiştirmek manasına gelmesi, duygusal dünyadaki dönüşüm gereksiniminin zihinsel bir temsili olabilir.” değerlendirmesinde bulundu.
Rüya teorisi ve kolektif bilinçaltı
Nörobilim alanındaki gelişmelerle birlikte hayallerin manası üzerine yapılan açıklamaların tekrar kıymetlendirilmesi gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Nevzat Tarhan, İsviçreli psikiyatrist Carl Gustav Jung’un hayal tahlillerinin nörobilime çok daha uygun olduğunu, Jung’un düşleri “semboller dünyası” olarak tanımlamasının, günümüz nörobiliminin bulgularıyla örtüştüğünü lisana getirdi.
İnsanların öbür canlılardan farklı olarak şuur sahibi ve varoluşunun farkında olan tek varlık olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Her birey farklı bir bilince sahipken, bunun altında kültürel mirasla şekillenen bir kolektif bilinçaltı bulunur. Hayaller, bu kolektif bilinçaltındaki sembolleri yaşattığımız alanlardır.” dedi.
Prof. Dr. Tarhan, rüya tabirlerinin şahsa özel olması gerektiğinin altını çizerek, “Su üzere kozmik bir sembolün duştaki manası, kişinin kişilik yapısı, suya yüklediği manalar ve kültürel bağlamına nazaran değişir. Bu nedenle hayal tabiri kitaplarındaki genel yorumlar aldatıcı olabilir. Düşler anlamsız değildir; fizikî gerçekliğin, hayal gerçekliğinin ve hayal gerçekliğinin birleştiği, üst bir gerçeklik sunar.” halinde konuştu.
Gerçeklik testi ve şizofreni ilişkisi
Rüyaların ve hayallerin gerçeklikten ayırt edilememesinin önemli sonuçlara yol açabileceğini belirten Prof. Dr. Tarhan, beyindeki “gerçeklik test ağı” nın değerli olduğunu, şizofreni hastalarında bu ağın bozulduğunu ve kişinin düşlerine yahut hayallerine inanarak hayatını buna nazaran tanzim edebildiğini tabir etti ve “Şizofreninin temelinde, hayal, düş ve fizikî gerçeklik ortasındaki ayrımı yapamama yatar. Beyindeki ilgili ağın bozulması bu duruma yol açar.” diye konuştu.
Sembollerin kozmik dili
Prof. Dr. Tarhan, sesin de tıpkı renkler üzere güçlü bir sembol olduğunu ve müziğin beyni en çok harekete geçiren ögelerden biri olduğunu kaydederek, “Mantıksal kavramlar sol beyinde işlenirken, sanatsal ve sesle ilgili kavramlar sağ beyinde, imgeyle ilgili kavramlar ise art beyinde işlenir. Kuantum fiziğine nazaran her renk bir frekanstır. Renklerin matematiğiyle siyah ve beyaz üzere farklı tonlar oluşur. Görme duyumuz ve ışık, kozmostaki her şeye mana katar.” dedi.
İnsan beyninin dış dünyadan gelen beş duyu bilgileri, zihnin ürettiği bilgiler ve hislerle daima etkileşim halinde olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Beynimiz bu bilgileri algılar, tanımlar, yorumlar ve reaksiyon verir. Siyah-beyaz niyet stili, yani olayları ya uygun ya makûs olarak görme eğilimi, toksik bireylerin özelliklerinden biridir ve esnek olmamaya, empati yapamamaya yol açar.” tabirlerini kullandı.
Zihin ekonomisi ve toplumsal öğrenme
İnsan beyninin “zihin ekonomisi” prensibiyle ve bilgileri en ekonomik halde kullanmaya çalıştığını tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Hayvan beyni ödül-ceza sistemiyle ilkel seviyede öğrenirken, insan deneyimleyerek, mana katarak ve yorumlayarak öğrenir. Bir bilgi karşısında ‘kim söyledi, ne söyledi, neden söyledi’ sorularını sormadan reaksiyon vermek, sembollerin aleyhimize işlemesine yol açar.” dedi.
Prof. Dr. Tarhan, beynin önbelleğini boş tutmanın, ani yanılgıları önlemede ve sembolleri gerçek yorumlamada kıymetli olduğunu vurguladı.
İlahi işaretler
“Tanrı sessiz mi?” sorusunun, insanın ilahi bir işaret bekleme isteği, yani bir sembol arayışı olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, bu işaretlerin ikaz, müjde yahut ceza halinde yorumlanabileceğini belirtti. Prof. Dr. Tarhan, “Hayatı bir imtihan olarak düşündüğümüzde, öğretmen sınav sırasında konuşmaz. Adil bir yarış için sessiz kalır. Bu dünya da ruhlar alemiyle bu dünya ortasında bir geçiş sürecidir.” dedi.
Kuantum fiziği ve sicim teorisine nazaran kozmosta husus diye bir şeyin olmadığını, her şeyin güç olduğunu ve manyetik iplikçiklerden oluştuğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Süper determinizmde, görünen sebeplerin yanı sıra olaylarda görünmeyen sebepler de vardır. Bu görünmeyen sebepleri okumak sembol lisanıyla olur. İbn-i Arabi üzere düşünürler, sembollerin lisanını kullanarak olaylara derin manalar yüklemişlerdir.” biçiminde konuştu.
Kalp gözü ile herkes göremiyor
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, sembollerin ilahi iletiler taşıdığını ve insanın olayları anlamlandırma biçiminin hayatını derinden etkilediğini lisana getirerek, karınca istilası üzere sıradan bir olayın bile İbn-i Arabi tarafından sabır, çalışkanlık, ümitsizlikten kaçınma ve kadro çalışması üzere derin manalarla yorumlandığını örnek vererek, “Bu gözle bakan bunu görebiliyor, herkes göremiyor. Buna ‘kalp gözü’ deniyor.” dedi.
Bir hastalığa yahut hayat olaylarına nasıl mana yüklendiğinin ehemmiyetine dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, “Bir insan ‘ben bunu hak etmedim, niçin geldi?’ derse yahut ‘keşke şunu yapmasaydım’ diye geçmişi suçlarsa, olayı daha çok büyütür ve daha çok acı çeker. Hayatta her şey yolunda gitmiyor. İnsan zihni yalnızca seçer ve müşahedeler, sonrası bizim denetimimizde değildir.” sözlerini kullandı.
Kontrol duygusu ve radikal kabullenme
İnsanların sınırsız isteklerine rağmen hudutlu güce sahip olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, kontrol hissinin geleceği, hayatı ve doğayı denetim etme dileğine dönüştüğünde bireylerde yüksek tansiyon üzere meselelere yol açabildiğini belirtti.
Prof. Dr. Tarhan, bu durumda “radikal kabullenme” nin değerine işaret ederek, “Kişi, elinden geleni yaptıktan sonra denetimi ilahi iradeye bırakırsa sakinleşir. Buna ‘tevekkül’ diyoruz. Tembellik yahut miskinlik değil, sorumlulukları yerine getirdikten sonra teslim olabilmektir.” diye konuştu.
İnsanın genlerinin verdiği sonlar içerisinde özgür bir iradesi var
Her şeyin evvelce muhakkak olduğu fikrinin insan iradesini ortadan kaldırmadığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “İnsanın genlerinin verdiği sonlar içerisinde özgür bir iradesi var. Olayları anlamlandırma, soyut fikir üretme yeteneği var. Bir fikir geldiğinde onu anlamlandırır, seçer ve seçtikten sonra yalnızca gözlemci oluruz. Kuantum fiziğine nazaran biz olayları denetim edemiyoruz, yalnızca seçiyoruz.” formunda konuştu.
İlhamların zihinsel efor ve emek gerektirdiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Arşimet, hükümdarın verdiği misyon üzerine taçtaki altının düzmece olup olmadığını bulmak için baş yorarken ilham geldi ve ‘Evreka!’ diyerek hamamdan fırladı. İlhamlar, makul bir zihinsel sıkıntının sonucudur.” dedi.
Taşların şifalı gücü ve meditasyon
Taşların da renkler üzere bir frekansı ve salınımı olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, ametist ve kehribar üzere taşların manevi manaları ve rahatlatıcı tesirleri olduğunu söyledi ve “Ametist taşı eline alan birinin anksiyetesinin kaybolması üzere, bu cins kültürel birikimler bilimsel araştırmalarla teyit edilmeli, lakin saçma denilmemelidir.” Tabirinde bulundu.
Prof. Dr. Tarhan, kişilerin kendilerine bir rahatlatma sembolü seçerek bunu hipnoterapi yahut yogadaki mantralar üzere kullanılabileceğini söz ederek, “Beynimizde memnunluk hormonu salgılamak için üç şeyi bir ortada yapmak gerekir; hareket, müzik ve sembolik bir tekrar. Mevlana’nın sema meditasyonu da bu metodolojiye dayanır. Ritim tedavisi olarak da bilinen bu usullerle beyin rahatlar.” biçiminde konuştu.
Müzik de sembolik manalar taşıyor
Müziğin de sembolik manalar taşıdığını ve bireye yüklediği manaya nazaran farklı tesirler yarattığını belirten Prof. Dr. Tarhan, bazı müziklerin öfke ve saldırganlık uyandırırken, kimilerinin sakinleştirici tesir gösterdiğini söyledi.
Prof. Dr. Tarhan, insan kişiliğinin (persona) üçte birinin genetik, üçte birinin toplumsal öğrenme ve üçte birinin de ferdî seçimlerden oluştuğunu belirterek, “Sembolik, anlamsal ve kavramsal fikir yeteneği olan bir kişi, başka üçte iki tarafını de yönetebilir, yeni manalar yükleyerek, yeni amaçlar koyarak ve yeni yollar geliştirerek kişiliğini olumlu tarafta şekillendirebilir.” tabirlerini kullandı.
Küresel yalnızlaşmanın temel sebeplerinden biri de sahtelik
Sahteliğin hayatın her alanına yayılmış durumda olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:
“İnsanın da düzmecesi var. Bu geçersizlik inancı zayıflatıyor, itimat zayıflayınca derin ilgiler kayboluyor. Derin bağlantıların olmadığı yerde de yalnızlık artıyor. Global yalnızlaşmanın temel sebeplerinden biri, insanın içiyle dışının bir olmamasıdır. İnsan ilgilerinde en kıymetli nokta, kişinin iç ve dış görünüşünde istikrar kurabilmesidir. ‘Benim kalbim temiz’ demek kâfi değil; dış görünüm de bu ahengin bir kesimi olmalı. Bu türlü beşerler uzun vadeli bağlar kurabilir. Onların iç huzuru, olumlu bir tesir olarak dışarıya yansır. Beşerler bu tıp bireylere ister istemez hürmet ve sevgi duyar, etrafında toplanır. Kurulu nizam onları istemese bile toplum onları benimser. Tarihte de bu türlü beşerler dönüşüm yaratan, kalıcı iz bırakan şahsiyetlerdir. Fakat rol yapan, düzmece davranan bireyler uzun vadede kaybeder. Zira insan yüzünde sirke satıyorsa, elinde bal olsa bile kimse ondan bal almak istemez. Asıl problem insanın içi ile dışının uyumlu olması, kendisiyle barışık yaşamasıdır.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
