İstanbul İl Millî Eğitim Müdürlüğü, Üsküdar Üniversitesi ve Üsküdar İlçe Ulusal Eğitim Müdürlüğünün ortak düzenlediği “Akran Nezâketi Zirvesi” Üsküdar Üniversitesi Çarşı Yerleşkesinde gerçekleştirildi.
Üsküdar Üniversitesi mesken sahipliğinde düzenlenen Akran Nezaketi Tepesi, öğretmenler, akademisyenler ve Ulusal Eğitim temsilcilerini bir ortaya getirdi. Tepede, olumlu psikoloji ve bağlantı yaklaşımlarıyla gençler ortasındaki zorbalığın önlenmesi ve nezaket kültürünün güçlendirilmesi hedeflendi.
Prof. Dr. Güngör: “Hayata dönüşmeyen bilimsel bilginin değeri yoktur.”
Zirvenin açılışında konuşan Üsküdar Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Nazife Güngör, doruğun kıymetine vurgu yaptı. Üniversitenin bilimsel üretimin toplumsal katkıya dönüşmesi gayesiyle çalışmalar yürüttüğünü belirten Prof. Dr. Güngör, “Hayata dönüşmeyen bilimsel bilginin değeri yoktur. Üniversite olarak eğitimin yanında toplumsal sorumluluk projelerine de öncelik veriyoruz” dedi.
Konuşmasında, öğretmenlerin ve Ulusal Eğitim’in tepede en değerli tahlil ortakları olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Güngör, “Bugünkü mevzumuz ‘Akran Nezaketi’. Bugüne kadar bu mevzu çoklukla ‘Akran Zorbalığı’ olarak isimlendiriliyordu. Fakat burada, sizlerin de fark ettiği üzere, bir yandan olumlu psikolojinin, öte yandan müspet bağlantının telaffuzunu kullanarak, önemli bir sorunu daha nazik, daha gurur verici ve gönülleri ferahlatıcı bir formda ele almayı amaçlıyoruz. Akran zorbalığı her vakit vardı; lakin dijital bağlantı teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla bu sorun çok daha görünür hâle geldi ve vakit zaman gösteriye dönüşmeye başladı. Görünürlük, sorunun fark edilmesi açısından olumlu bir fırsat sunuyor. Bu sayede, bilhassa ergenlik devrinde daha yaygın olan sıkıntılara karşı, birlikte hassaslık noktaları oluşturabilir, toplumda farkındalık yaratabilir ve tahlil yollarını birlikte geliştirebiliriz.” dedi.
Üsküdar Üniversitesi Rektör Danışmanı Halide İncekara, açılışta yaptığı konuşmada, tepeye katılanlara teşekkür ederek, etkinliğin iş birliği ve birlikte çalışmanın kıymetine işaret etti.
İl Ulusal Eğitim Müdürü Yentür: “Nezaket ve tevazu kalıcı davranışlarla örneklenmelidir”
İstanbul Vilayet Ulusal Eğitim Müdürü Murat Mücahit Yentür ise öğretmenlerin kıymetine dikkat çekti ve nezaketin en hoş örneklerinin sınıf ve okul ortamında sergilendiğini belirtti. Yentür, “Öğretmenlerimiz yalnızca sınıfta değil, konutta de öğrencilerimizin yol göstericisidir. Nezaket ve tevazu beşere yakışır, beşerle anlamlanır. O yüzden bu tevazuda da öğretmenlerin, eğitimin rolü çok büyük. Nezaket ve tevazu kalıcı davranışlarla örneklenmelidir” diyerek kendi tecrübelerinden örnekler verdi.
Zirvede daha sonra Akran Nezaketi Paneli gerçekleştirildi. Panelde Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü ve Yönetim Üst Kurulu Lideri Prof. Dr. Nevzat Tarhan, Eski Ulusal Eğitim Bakanı Prof. Dr. Nabi Avcı ve Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu yer aldı.
“Önce selam, sonra kelam”
Panelde konuşan Eski Ulusal Eğitim Bakanı Prof. Dr. Nabi Avcı, kelamlarına Fethi Gemuhluoğlu’nun “Önce selam, sonra kelam” kelamını hatırlatarak başladı ve nezaketin sadece bir davranış biçimi değil, kökeni ve manası olan kültürel bir kıymet olduğunu, sözlerin etimolojisine bakmanın “zihni zinde tutan bir egzersiz” olduğunu belirtti.
“Nezaket” sözünün Farsçada “nazuk”, yani ince manasından geldiğini hatırlatan Prof. Dr. Avcı, nezaketin özünde incelik ve insanın beşere duyduğu hürmet olduğunu söyledi.
“İnsan insanın kurdu mudur, yoksa kutsalı mı?”
Konuşmasında Hobbes’un ünlü “İnsan insanın kurdudur” kelamına de değinen Prof. Dr. Avcı, bu tabirin birden fazla vakit bağlamından koparıldığını söz etti. Hobbes’un birebir yerde “İnsan insanın tanrısıdır” kelamını de söylediğini lisana getiren Prof. Dr. Avcı, “Bu, insanın insan için bir tehdit olduğu kadar bir paha ve kutsiyet taşıdığı manasına gelir” dedi.
Prof. Dr. Avcı, Martin Buber’in “Ben-Sen” bağ modeline de değinerek insan bağlantılarının ya “özne-nesne” ya da “özne-özne” formunda yaşandığını, nezaketin ise lakin özne-özne münasebetlerinde gelişebileceğini vurguladı.
“Dinleme müddeti 3 dakikaya düştü”
Prof. Dr. Nabi Avcı, bilhassa genç jenerasyonlarda dinleme müddetinin dramatik biçimde kısaldığına dikkat çekerek, evvelce öğrencilerin 15 dakikaya kadar dikkatle dinleyebildiğini, bugün ise bu mühletin 3 dakikaya kadar düştüğünü belirtti. Prof. Dr. Avcı, şöyle konuştu:
“Bugün geldiğimiz noktada gençlerin kaliteli dinleme mühletleri yaklaşık 3 dakika. Üç dakika! Sonrasında konuşanın saçına, gözüne, sakalına, bıyığına, elindeki kaleme, saate bakıyorlar; yani dinlemiyor, seyrediyorlar. Bu durum yalnızca gençlere has değil, bize de sirayet etmiş durumda. Seyretmek daha kolay ve daha zevkli geliyor; ‘Ne biçim giyinmiş, nasıl oturuyor…’ diye dedikoduya yöneliyoruz. Problem şu: Beyinde öğrenme alışkanlıklarımız patikalar oluşturuyor ve bu patikaların dışındaki süreçleri artık alamıyoruz. Günde 3–5 saat Twitter, Instagram, Facebook kullanınca, zihniniz 200 karakterlik bir alan içinde düşünmeye, iletileşmeye, bağlantı kurmaya alışıyor. Kendinizi fakat 200 karakterle söz edebilir hâle geliyorsunuz.”
Prof. Dr. Tarhan: “Öğretmen çocuğun beyninde toplumsal ve duygusal mimariyi inşa eder”
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü ve Yönetim Üst Kurulu Lideri Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuklarda toplumsal ve duygusal sermayenin erken yaşlarda şekillendiğini, öğretmenlerin bu süreçte “ikinci mimar” pozisyonunda olduğunu söz ederek, “Çocuğun ruhuna birinci toplumsal ve duygusal sermayeyi anne verir, okulda ise öğretmen çocuğun beyninde sosyal ve duygusal mimariyi inşa eder” dedi.
“Zeki ve çalışkan çocuk yetmez; güzel insan yetiştirmek şart”
Modern eğitimin çocuklara sadece somut maksatlar verdiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Modernizm çocuğa ‘zeki ve başarılı ol’ diyor. Fakat zeki, çalışkan ve başarılı bir kişi fazilet ahlakından mahrumsa, riskli alanlara kayabiliyor. Sentetik uyuşturucu üreten, yasa dışı yapılanmalara giren, etik dışı davranan düzgün eğitimli gençleri bu yüzden görüyoruz. Üçüncü parametre olan ‘iyi insan yetiştirmek’ eksik bırakılıyor.” dedi.
Erdem ahlakının 4-6 yaş ortasında kazanıldığını söyleyen Prof. Dr. Tarhan, bu periyottan sonra bu eğitimin çok daha zorlaştığını belirtti. Japonya ve Çin’de karakter eğitiminin akademik eğitimin önüne konulduğu örneğini de verdi.
“Eğitimin asıl hedefi çocuğu hayata hazırlamaktır”
Çocuğa tarih, coğrafya, matematik öğretmenin erken periyotta ikinci planda olduğunu söz eden Prof. Dr. Tarhan, “O yaşlardaki çocuğa, akvaryumdaki balığın ölebileceğini bile öğretiriz; zira çocuk hayatın gerçeklerini tanısın isteriz. ‘Aman gerilime girmesin, aman üzülmesin’ diyerek büyütülen çocuk keyifli olur lakin hayata hazırlanmamış olur. Eğitimin asıl emeli çocuğu hayata hazırlamaktır.” diye konuştu.
“Nezaket, akran alakalarına çok yakışan bir kavramdır”
Çocukların emek verebileceği, uğrunda gayret gösterebileceği bir maksatlarının olması gerektiğine de işaret eden Prof. Dr. Tarhan, “Nasıl ki ekonomik sermayeden kelam ediyorsak, toplumsal sermaye ve duygusal sermaye de çocuğun hayat hedefiyle ilgilidir. Bu noktada nezaket çok değerli bir kavramdır. Hürmet kıymetlidir ancak nezaket, hürmetin da üzerinde bir kavramdır. Nezaket, incitmek istememe duygusudur. Kültürümüzdeki nezaket kavramının kökeni de bunu gösterir. Bizde incelik manasına gelir; karşı tarafı kırmamaya dayanır. En ağır kelam bile en nazik biçimde söylenebilir — buna diplomasi denir, politik davranmak değil. Nezaket hem kültürel bir pahadır hem de akran bağlarına çok yakışan bir kavramdır.” dedi.
“Ergenlik, çocuğun ‘Ben artık ailemden başka bir bireyim’ deme dönemidir”
Gençlerin kendilerinden evvelki nesli eleştirmekten hoşlandığını, ergenlikte bunun daha da belirginleştiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Çünkü ergenlik, çocuğun ‘Ben artık ailemden farklı bir bireyim’ deme devridir. Ergenlik psikolojisinin temelinde bu ayrışma gereksinimi yatar. Konuttan uzaklaşmak ister, kendi alanını kurmak ister. Klâsik nasihat lisanı yerine, nezaketin bilhassa empati boyutunu ön plana çıkaran bir yaklaşım çok daha tesirli olur. Yani asıl vurgu, empatik bağlantı olmalıdır.” halinde konuştu.
“Modernizmin bugün öğrettiği hayat gayesi hedonizmdir.”
Modernizmin dayattığı haz kültürünün genç nesilleri zayıflattığını vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, çözümün “empati, akran nezaketi ve müspet okul iklimi” olduğunu söyledi.
Prof. Dr. Tarhan, modern haz kültürünün nörobiyolojik ve toplumsal tesirlerine dikkat çekerken, endokrinolog Robert Lustig’in 2017 tarihli kitabına da atıfta bulunarak, “Lustig kitabında ‘Amerikan iktisadının Amerikan beynini hacklemesi’ diyor. Biz bu kitabı Türkçeye kazandırmak istiyoruz. Modernizmin hastalığı dediğimiz şey toplumlara süratle yayılıyor; bu durum ‘Kaliforniya Sendromu’ olarak da biliniyor.” dedi.
“Bugün tek ebeveynli hane oranlarının %30–35 düzeyine ulaştı”
Prof. Dr. Tarhan, Türkiye’de aile yapısındaki dönüşüme dikkat çekerek, tek ebeveynli hanelerin bariz biçimde arttığını söyledi. Daha evvel geniş aile oranlarının yüksek olduğunu fakat bugün tek ebeveynli hane oranlarının %30–35 düzeyine ulaştığını belirten Prof. Dr. Tarhan, bunun “ciddi bir hane kırılganlığı” manasına geldiğini vurguladı.
Bu dönüşümde çağdaş hayatın tesirine işaret eden Prof. Dr. Tarhan, kültür transferinin geçmişte aile ve eğitim sistemi tarafından sağlandığını lakin günümüzde bu rolü büyük ölçüde toplumsal medyanın üstlendiğini tabir etti.
“Mutluluk Bilimi ve Değerler” kitabının birinci baskısı tükendi
Prof. Dr. Tarhan, karamsarlığa kapılmamak gerektiğinin altını çizerek dijital çağda tahlil üreten yaklaşımların da bulunduğunu belirterek, Üsküdar Üniversitesi olarak bu alanda sorumluluk aldıklarını, 20 psikolog ile birlikte bir eğitim projesi hazırladıklarını aktardı.
Proje kapsamında hazırlanan ve Ulusal Eğitim Bakanlığı Yardımcı Ders Kitabı formatında 2022’de yayımlanan “Mutluluk Bilimi ve Değerler” kitabının birinci baskısının tükendiğini, ikinci baskının da yayımlandığını söyleyen Prof. Dr. Tarhan, kitabın “hayatın manası ve amacı” temasıyla başladığını, gençlere dikkat piramidi, önem–öncelik piramidi, amaç belirleme, akabinde bağışlayıcılık, empati, gerilim idaresi, şükran ve minnettarlık üzere hünerlerin öğretildiğini tabir etti. Prof. Dr. Tarhan, Anadolu irfanının çağdaş psikoloji ve müspet bilimle birleştiği bu sistemin, gençlerin his ve paha dünyasını güçlendirmeyi amaçladığını tabir ederek, üniversitenin bu çalışmayı PDF formatında fiyatsız olarak halka ve tüm eğitim sistemine açtığını da lisana getirdi.
“Hedef Arkadaşlığı modeli, akran zorbalığını azaltıyor”
Üsküdar Üniversitesi’nde geliştirdikleri Gaye Arkadaşlığı modelinin Hacettepe Üniversitesi’nde yayımlanan bir makalede olumlu tesirlerinin gösterildiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, sistemin işleyişini şöyle anlattı:
“Akran mentorluğu ve akran arabuluculuğu sistemi kurduk. Bir sorun olduğunda evvel akranlar çözmeye çalışıyor. Türk bir öğrenciyle yabancı öğrenciyi eşleştiriyoruz; body sistemi üzere. Hem kümeleşmeyi hem tartışmaları azaltıyor.”
Ergenlikte yaşanan her sorunun “büyüme fırsatı” olduğunu da söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Zorbalık yapıyorsun demek yerine ‘akran arabuluculuğu yapalım’ demek lazım. Olumlu davranışları güçlendirdiğinizde negatif zaten söner.” sözlerini kullandı.
Bir chatbot ile akran nezaketini öğretebiliriz
Prof. Dr. Tarhan, yapay zekânın bu süreçte değerli bir araç olduğunu söyleyerek, yeni bir proje teklifini de paylaştı:
“Akran Nezaketi Projesi için neler yapılabileceğini düşündüm. Bir chatbot ile akran nezaketini öğretebiliriz. Gençler yapay zekâ ve dijital ortamları çok seviyor. Bu nedenle bir chatbot geliştirilebilir. Bu chatbotun yazılım lisanına, bir grup olarak üç başka modül ekleyebiliriz: öğrenci modülü, öğretmen modülü ve veli modülü. Sınıfta bir zorbalık ya da dışlanma yaşandığında öğrenci chatbot’a gelip sorusunu yöneltebilir. Bizim önerdiğimiz en temel şey, ‘sen dili’ yerine ‘ben dili’ kullanmak. Mesela çocuk, ‘Niye beni dışladınız?’ dediğinde karşı taraf da sert bir halde karşılık verir ve arbede çıkar. Halbuki ‘Beni dışladığınızda kendimi çok berbat hissettim’ dese, çatışma büyük ölçüde önlenir. Bu kadar kolay bir marifet bile pek çok sorunu çözer.
Bütün öğrencilere bunu tek tek anlatmak hem güç hem de vakit alıcı olabilir. Lakin bir chatbot üzerinden altı ay ya da bir yıl içinde kapsamlı bir eğitim uygulanabilir. Üsküdar Üniversitesi olarak elimizde bu türlü bir içerik hazır. Milli Eğitim Bakanlığı ve bir yazılım grubuyla birlikte bu sistemi kurarsak, chatbot’u Türkiye’deki tüm ortaokul ve lise seviyesindeki okullarda kullanabiliriz.”
Akran Nezaketi kavramının gerçek bir kavram olduğunu kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Akran zorbalığını daima konuşmak yerine, olumlu davranışları artırırsak zorbalık zati bizatihi azalır. Okullarda empati eğitimini ve güzellik davranışlarını çoğalttığımızda, zorbalık da doğal olarak yavaş yavaş sönmeye başlayacaktır.” tabirinde bulundu.
Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu: “Nezaket aslında çocukken öğrenilen bir şeydir.”
İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo Televizyon Sinema Kısmından Prof. Dr. Nilüfer Pembecioğlu, çocukların nezaket ve empati üzere bedelleri öğrenmesinde erken periyodun ehemmiyetine dikkat çekerek, “Her çocuk doğduğunda dayanılmaz bir kapasiteyle geliyor. Nezaket aslında çocukken öğrenilen bir şeydir. Şayet gerçek vakitte öğrenmezsek, tahminen de hiç öğrenemeyeceğiz.” dedi.
Dijital çağın çocuklar üzerindeki tesirlerden de bahseden Prof. Dr. Pembecioğlu, “Çocuklar ekran aracılığıyla dünyayı ve insanları, gelen bilgilerin yönlendirmesiyle algılıyor. Dijital ortamda çocuklar yalnızlaşıyor; izlediklerinde özdeşleşebilecekleri, rol model alabilecekleri bireyler bulamıyorlar. Nezaket ve empatiyi öğrenemeyen çocuk, diğerlerine bedelli davranışlar sergileyemez. Evvel çocuğun kendisini pahalı hissetmesi gerekiyor.” diye konuştu.
Prof. Dr. Pembecioğlu, “Çocuklar öğretmenleriyle de aileleriyle de kendilerini söz ediyor. Gerçek ve samimi irtibat, onları motive ediyor ve kendilerini keşfetmelerine imkan sağlıyor. Dijital yalnızlık ve ekran bağımlılığı, çocukların öbür hünerlerini köreltiyor. Çocuğun karşısına bilgisayar koymak, onları yalnızlaştırıyor. Onlarla birebir irtibat kurmak, bugün her zamankinden daha kıymetli.” tabirinde bulundu.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
