Aktif Yaşlanma Endeksi Genel Değeri 29,7 Olarak Belirlendi
Türkiye, dünya genelinde hızla yaşlanan nüfus yapısı ile karşı karşıya kalmaktadır. “Demografik dönüşüm” olarak adlandırılan bu süreçte, özellikle çocuk ve genç nüfusu oluşturan oranlar belirgin bir şekilde azalmış, yaşlı nüfus oranları ise belirgin bir artış göstermektedir. Son on yılda doğurganlık hızındaki keskin düşüş ve sağlık alanındaki ilerlemeler, yaşam süresinin uzamasına ve yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki payının artmasına neden olmuştur.
2019 yılında 65 ve üzeri yaş grubundaki nüfus 7,55 milyon iken, bu rakam 2024 yılı itibarıyla %20,7 artış göstererek 9,11 milyon seviyesine ulaşmıştır. Toplam nüfus içindeki oran ise %9,1’den %10,6’ya yükselmiştir. TÜİK’in uzun vadeli nüfus projeksiyonlarına göre, 2030 yılında bu oran %13,5’e, 2040 yılında %17,9’a, 2060 yılında %27,0’ye, 2080 yılında %33,4’e ve 2100 yılında ise %33,6’ya çıkması öngörülmektedir. Bu artış, yaşlı nüfusun yaşam kalitesine odaklanan politikaların geliştirilmesini ve sürdürülebilir hale getirilmesini zorunlu kılmaktadır.
Birleşmiş Milletler ve UNECE Tarafından Geliştirilen Aktif Yaşlanma Endeksi
Yaşlı bireylerin yaşam kalitesi ve toplumdaki etkinlik seviyelerini ölçmek amacıyla, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) tarafından Aktif Yaşlanma Endeksi (AYE) geliştirilmiştir. Bu endeks, yaşlı bireylerin istihdamda bulunma, toplumsal katılım, bağımsız ve sağlıklı yaşam ile kapasite ve uygun ortam gibi dört temel bileşeni üzerinden değerlendirilir. Endeks, 0 ile 100 arasında bir değere sahiptir, yüksek endeks değeri, toplumda aktif yaşlanma seviyesinin yüksek olduğunu gösterir.
En son 2018 yılında yayımlanan AB ülkeleri için AYE değeri 36,8 olarak belirlenmiştir. Türkiye için hazırlanan ilk resmi veriler, bu haber bülteni ile birlikte kamuoyuna sunulmaktadır. 2023 ve 2024 yıllarına ait veriler, bölgesel ve cinsiyet bazında detaylandırılmıştır. Türkiye’nin AYE genel değeri 2023 yılında 28,7 iken, 2024 yılında bu değer 29,7’ye yükselmiştir. Ayrıca, endeksin bileşenlerine göre incelendiğinde:
- İstihdam bileşeni 2023’te 25,9 iken, 2024’te 27,6’ya ulaşmıştır.
- Topluma katılım 2023’te 12,0 iken, 2024’te 12,5 olmuştur.
- Bağımsız ve sağlıklı yaşam 2023’te 65,5 iken, 2024’te 65,0 seviyesine gerilemiştir.
- Kapasite ve uygun ortam 2023’te 44,3 iken, 2024’te 46,1 olmuştur.
Türkiye’nin AB Üyesi Ülkelerle Karşılaştırması
AB ülkeleri ile kıyaslandığında, Türkiye’nin genel AYE değeri ve bileşenleri halen düşük seviyededir. 2018 verilerine göre, AB ortalaması 36,8 iken, en yüksek değere sahip ülkeler İsveç (47,8), Hollanda (43,7) ve Danimarka (43,3) olmuştur. En düşük değerler ise Yunanistan (28,4), Hırvatistan (30,5) ve Romanya (31,2) arasında değişmektedir. Bu fark, demografik dönüşüm hızına ve aktif yaşlanma politikalarının geliştirilmesine olan ihtiyacı ortaya koymaktadır.
Bölgesel ve Cinsiyete Göre Aktif Yaşlanma Endeksi
2024 yılı verilerine göre, Türkiye’nin AYE genel endeks değeri bölgesel bazda incelendiğinde, Doğu Karadeniz Bölgesi 33,3 ile en yüksek değere ulaşmış olup, bunu Batı Marmara (31,9) ve Kuzeydoğu Anadolu (30,8) bölgeleri takip etmektedir. En düşük değer ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile 26,9 seviyesinde olup, onu Akdeniz (28,7) ve Orta Anadolu (28,8) bölgeleri izlemektedir.
Cinsiyet bazında analiz edildiğinde, erkeklerin AYE endeks değeri 34,5, kadınların ise 25,3 olarak hesaplanmıştır. En yüksek endeks değerlerine sahip bölge yine Doğu Karadeniz olup, erkek için 38,2 ve kadın için 28,4 seviyesindedir. Ayrıca, cinsiyetler arasında en büyük farkın Ortadoğu Anadolu Bölgesi’nde gözlemlendiği görülmektedir.
İstihdam ve Topluma Katılım Bileşenleri
İstihdam bileşeni 2024 verilerine göre 27,6 olup, bölgesel bazda en yüksek değeri Doğu Karadeniz bölgesi 42,2 ile göstermektedir. Erkekler için bu değer 40,4, kadınlar için ise 15,5 olarak belirlenmiştir. En yüksek cinsiyet farkı yine Doğu Karadeniz’de görülmektedir.
Topluma katılım bileşeni ise 12,5 seviyesinde olup, en yüksek bölge İstanbul (17,0) iken, en düşük bölge Doğu Karadeniz (9,2) olmuştur. Erkekler için en yüksek bölge Ortadoğu Anadolu (15,4), kadınlar için ise İstanbul’dur (19,4). Farklılıklar bölge ve cinsiyet bazında önemli farklılıklar göstermektedir.
Sağlıklı ve Güvenli Yaşam ile Kapasite ve Uygun Ortam
Sağlıklı ve güvenli yaşam bileşeni 2024’te 65,0 iken, bölgesel açıdan en yüksek değere Ege Bölgesi (68,1) ulaşmıştır. Erkekler bu bileşende 67,0, kadınlar ise 63,6 seviyesindedir. En yüksek cinsiyet farkı ise Akdeniz Bölgesi’nde gözlemlenmiştir.
Kapasite ve elverişli ortam bileşeni ise 46,1 olup, en yüksek bölge Doğu Marmara (51,1), en düşük ise Güneydoğu Anadolu (38,9) seviyesindedir. Erkekler bu alanda 48,4, kadınlar ise 44,2 ile ölçülmüştür. Bölgesel ve cinsiyet farkları, aktif yaşlanma politikalarının bölgesel ihtiyaçlara göre şekillendirilmesi gerektiğini göstermektedir.
