Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Memleketler arası Çaba Günü münasebetiyle bayana yönelik artan şiddet ve bayan psikolojisi konusunu kıymetlendirdi.
Kadın ve erkek biyolojik olarak eşit değil
Kadın ve erkek ortasındaki biyolojik ve ruhsal farklılıkları bilmenin bu mevzuyu sağlıklı anlayabilmek açısından hayli değerli olduğunu söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Her şeyden evvel, bayan ve erkek biyolojik olarak eşit değildir. Lakin toplumsal manada, hak ve fırsatlar bakımından eşit olmaları gerekir. Bu ayrımı net olarak yapmak değerlidir. Biyolojik eşitlik argümanı bilimsel olarak gerçekçi değildir. Bir bayanın bedeninde ortalama 4 litre kan dolaşırken, bu ölçü erkeklerde yaklaşık 6 litredir. Bu fark bile başlı başına fizikî güç ve performans açısından eşitliğin olmadığını gösterir. Münasebetiyle, ‘eşitlik’ kavramı burada yanlış beklentilere yol açabilir. Beyin işlevleri açısından da bayan ve erkek farklılık gösterir. Bayan beyni, erkek beynine kıyasla empati kurma hüneri açısından daha güçlüdür. Bu fark çocuk yaşta bile gözlemlenebilir. Anaokulunda bir çocuk düştüğünde erkek çocuklar oyuna devam ederken, kız çocuklar yardım etme eğilimi gösterir. Yani bu, empati eğiliminin doğuştan geldiğini gösteren kıymetli bir örnektir.” dedi.
Kadın ve erkek beyni sorun çözme tarzları açısından da farklı çalışıyor
“Kadın ve erkek beyni sorun çözme tarzları açısından da farklı çalışır. Erkekler gerilim altında kaldıklarında içe çekilip yalnız başına tahlil ararken; bayanlar paylaşarak, konuşarak rahatlama gereksinimi duyar.” diyen Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Bu durum da vakit zaman yanlış anlaşılmalara neden olur. Erkekler ‘sorunu kendi içinde çözmeye çalışırken’ sessiz kalabilir. Bayan ise ‘iletişim kurarak tahlil aradığı’ için çok konuştuğu zannedilebilir. Meğer bu, farklı gerilim idaresi tarzlarının sonucudur. Şayet bireyler olgunlaşmışsa ve birbirinin yaklaşımına hassassa, bu farklılıklar ortasında istikrar kurulabilir. Beynin sol lobu daha çok mantık, muhakeme, tahlil, hesaplama ve konuşma üzere fonksiyonlarla ilgilenirken; sağ lob ise hisler, sezgiler, sanat ve estetik üzere alanlarla alakalıdır. Sol beyin daha erkeksi; sağ beyin daha dişil özellikler taşır. Ön beyin ise bu iki yarımküre ortasında istikrar sağlar. Şayet birey bu dengeyi kuramazsa ya çok rasyonel ya da çok duygusal bir yapıda kalabilir. Bu nedenle sağlıklı karar alma süreci için beynin ön bölgesinin uygun çalışması gerekir.”
Cinsellik açısından da bayan ve erkek ortasında besbelli farklar var
Biyolojik farklılıkların yalnızca beyinle sonlu olmadığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Duygusal yönelimler ve cinsellik açısından da bayan ve erkek ortasında besbelli farklar vardır. Erkek beyni daha çok erotizm odaklı çalışırken, bayan beyni romantizm odaklıdır. Bu fark, örneğin kısa müddetli bağlantılarda de kendini gösterir. Erkek münasebetten sonra duygusal bağ kurmadan hayatına devam edebilirken, bayan – beklentisi olmadığını bilse bile – duygusal bir karşılık bekleyebilir, telefon bekleyebilir. Bu durum yapılan araştırmalarla da desteklenmektedir.” diye konuştu.
Kadınların özgürleşme hareketi kadın-erkek gayretine dönüştü
Patriyarkanın yani ataerkil kültürün, insanlık tarihinde uzun müddet baskın olduğunu anlatan Prof. Dr. Tarhan, “1960’larda, bilhassa II. Dünya Savaşı’nın akabinde, bayanların özgürleşme hareketi dünya genelinde yükselişe geçti. Bu hareketin başlangıcında kadın-erkek eşitsizliklerinin giderilmesi istikametinde çok kıymetli kazanımlar elde edildi. Fakat bir müddet sonra bu hareket birtakım alanlarda istikametini kaybetti ve kadın-erkek gayretine dönüştü. Bu da global ölçekte evlilik kurumunu ve toplumsal yapıyı olumsuz etkiledi.” formunda konuştu.
Kadınlar ‘hüzünlü bir prenses’ değil, ‘bilge bir kadın’ olmalıdır
Feminist aktivist bir muharririn “Kadının konforu; sadık bir eşi ve kendi banka cüzdanı olan kadındadır.” dediğini hatırlatan Prof. Dr. Tarhan, şunları söyledi:
“Kadın hem ekonomik bağımsızlığa sahip olmalı hem de güvenebileceği bir eşe sahip olmalıdır. Toplumsal roller de biyolojik ve çevresel temellere dayanarak şekillenmiştir. Lakin 20. ve 21. yüzyılda toplumsal şartlar büyük ölçüde değişmiştir. Artık bu eski roller fonksiyonunu yitirmiştir. Günümüzde yeni bir toplumsal gerçeklik kelam mevzusudur. Bu yeni çağda bayan sırf ‘dişiliğiyle’ değil, ‘kişiliğiyle’ var olmalıdır. Bayanlar ‘hüzünlü bir prenses’ değil, ‘bilge bir kadın’ olmalıdır. Bayan bu formda kendi gücünü fark ettiğinde, kadın-erkek alakaları daha sağlıklı bir biçimde yürüyebilir.”
Yeni bir toplumsal anlayış inşa etmeliyiz
Ataerkil sistemin şekillendirdiği “erkeklik”, “kadınlık”, “annelik”, “babalık” ve “eş” rollerinin artık bu yeni çağın doğrularına nazaran yine yazılması gerektiğine de işaret eden Prof. Dr. Tarhan, “Yeni bir gelenek, yeni bir toplumsal anlayış inşa etmeliyiz. Eski kalıplar ‘babamdan bu türlü gördüm’, ‘vurdum mu oturturum’ üzere şiddeti ve erkek egemenliğini legalleştiren telaffuzlar artık geçerliliğini yitirmeli. Keza ‘kızını dövmeyen dizini döver’ üzere kelamlar de cinsiyetçi ve şiddet odaklı kültürel kodların bir yansımasıdır. Toplumda hâlâ yaygın olan ‘erkek bayana itaat etmez lakin bayan erkeğe itaat etmelidir’ anlayışı da yanlıştır. İtaat iki taraf için de sadakat iki taraf için de geçerlidir.” dedi.
Güvenin olmadığı yerde evlilik inceldiği yerden kopar
Eskiden evliliğe “sevgi yuvası” denildiğini lakin artık gerçek tarifin “güven yuvası” olduğunu kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Çünkü inancın olmadığı yerde evlilik inceldiği yerden kopar. Bayan beyni, empati yetisi bakımından daha güçlü olduğu için fedakârlık eğilimi de yüksektir. Bu da onu bağlarda daha çok çabalayan taraf haline getirir. Ekseriyetle çocuk olduktan sonra bayan çocuğa, erkek işe yönelir. Bu da ortadaki duygusal bağı zayıflatır. Evlilik bir ateş üzeredir: Çok yaklaşırsan yakar, çok uzaklaşırsan söner. Bu nedenle arayı istikrarda tutmak, alakayı daima beslemek gerekir. Çiftlerin ‘ego savaşına’ değil, ‘biz’ olmanın yollarına odaklanması gerekir. ‘Ben kalarak biz olabilmek’ en sağlıklı ilgi biçimidir. Zira gerçek bağlılık, bireyliğini kaybetmeden ortak bir hayat kurabilmekle mümkündür. Böylelikle ilgi bir efendi-köle modeline dönüşmez.” diye konuştu.
Çocuk eğitiminin sırf anneye bırakılmasının da sorun oluşturduğunu söz eden Prof. Dr. Tarhan, çocuk gelişiminde anne ve babanın eşit sorumluluk taşıması gerektiğini, bayanlar çalışsa da çalışmasa da çoklukla konut işleri ve çocuk bakımından da sorumlu tutulduğunu bunun da onların yükünü artırdığını anlattı.
Erkek şiddeti değil, güçlünün zayıfı ezmesi kelam konusu…
Bazı erkeklerin eğitimli, meslek sahibi ve dışarıdan başarılı görünse de eşlerine karşı şiddet uygulayabildiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum sadece ‘erkek şiddeti’ olarak değil, genel manada ‘güçlünün zayıfı ezmesi’ olarak da değerlendirilmeli. Zira bu şahıslar ekseriyetle çocuklukta benmerkezci bir yaklaşımla, ‘kendi ayakları üzerinde dursun’ niyetiyle yetiştirilmiş oluyorlar. Bu eğitim uygun niyetle verilse de çocuğun ‘her şey benim istediğim üzere olmalı’ inancını pekiştiriyor. Bu da evlilikte şiddete eğilimi artıran değerli bir faktör. Şiddet davranışı birçok vakit yalnızca alkol ya da öfke denetim bozukluğuna indirgenir. Halbuki asıl köken, kişilik yapılanmasında yatıyor. Şiddet eğilimli bireylerde bilhassa narsistik ya da antisosyal kişilik özellikleri ön plana çıkıyor. Bu bireyler, kendilerini ‘iyi, hakikat, kusursuz’ olarak tanımlar ve eleştiriyi direkt atak üzere algılar. Bilhassa partnerlerinden gelen bir ‘hayır’ ya da karşı çıkış, onların egosunu tehdit eder. Bu durumda alaka, eşit bir paydaşlıktan çıkar ve ‘köle-efendi’ tertibine dönüşür.
Şiddetin kökeninde ne yatıyor?
Bazı insanların öfkeyi bir sorun çözme sistemi, hatta statü elde etme aracı olarak kullandığını da anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu şahıslar, kendilerini güçlü gördükleri için zayıfı ezmeyi legal görür. Bu, adeta bir ‘orman kanunu’ anlayışıdır. Ormanda güçlü olan kazanır; aslan hükümdardır. Konut içinde bu zihniyetle hareket eden birey, kendi gücünü dayatır. Bayan bu türlü bir ortamda karşılık vermeye kalktığında —aynı formda bağırdığında ya da eşyalar fırlattığında— fizikî olarak eşit olmadığı için ziyan gören taraf olur. Zira orman kanunlarında zayıf olan ezilmeye mahkûmdur. Münasebetiyle şiddete karşı birebir formülle karşılık vermek, bayanı daha da zayıf duruma düşürebilir. Bu nedenle, şiddetin kökeninde sadece kişisel patolojiler değil, tıpkı vakitte öğrenilmiş davranışlar, kültürel kodlar ve yanlış ebeveynlik tarzları de yatmaktadır.” sözünde bulundu.
“Nordik paradoksu” neyi anlatıyor?
“Nordik paradoksu” olarak isimlendirilen duruma da işaret eden Prof. Dr. Tarhan, “Bu kavram, İskandinav ülkeleri üzere toplumsal cinsiyet eşitliğinde dünyanın önde gelen ülkelerinde, bayana yönelik şiddetin hâlâ yüksek oranlarda görülmesini tabir eder. Bu ülkeler, bilhassa 1960’lı yıllardan itibaren cinsiyet eşitliği konusunda yasal düzenlemeler yaparak büyük ilerlemeler kaydettiler. Fakat İsveç’te günümüzde hâlâ ayda 2-3 bayan, partner şiddeti nedeniyle hayatını kaybediyor. Türkiye’de ise bu sayı aylık 30-40 cinayet civarında. Meğer 20 yıl evvel bu oran aylık 1-2 bayandı. Yani 2023 istatistiklerine nazaran Türkiye’de bayan cinayetleri yaklaşık 10 kat artmış durumda. Nüfusa oranla baktığımızda, İsveç’in 10 milyon, Türkiye’nin ise yaklaşık 80 milyonluk bir nüfusu olduğu göz önüne alındığında, sayılar benzeri seviyelerde. Bu da bayana yönelik şiddetin sırf toplumsal cinsiyet eşitliğiyle açıklanamayacağını gösteriyor.” dedi.
Prof. Dr. Tarhan, Avrupa Birliği ülkelerinde yapılan araştırmalara nazaran, bayanların hayatları boyunca en az bir defa partner şiddetine maruz kalma oranının Avrupa ortalamasının yüzde 22, İskandinav ülkelerinde yüzde 28 ve Türkiye’de de yüzde 33 civarında olduğunu tabir etti.
Erkeğin fizikî gücü varsa, bayanın da gücü; fikir ve strateji becerisi
Erkeğin fizikî gücü varsa, bayanın da güçlü aracının niyet ve strateji mahareti olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Ancak bu strateji ağlamak ya da his sömürüsü formunda olmamalı. Zira bayan ağladığında, şiddete meyilli bir erkek bu zayıflığı daha da ezme eğiliminde olabilir. Hasebiyle ağlamak yerine, stratejik ve düşünsel bir yaklaşım tercih edilmelidir. Bu türlü bir durumda bayan, ‘Şu anda çok öfkelisin. Seni şu an gerçek kişiliğinle görmüyorum. Bu davranışını bir kenara not ediyorum ancak şu an sana yanıt vermeyeceğim. Zira bu yaptığın şey hakikat değil.’ demeli. Bu yaklaşım, karşı tarafın düşünen beynini devreye sokar. Yani burada stratejik davranmak gerekir. Elindeki güçlü istikametleri fark etmek ve tesirli biçimde kullanmak kıymetlidir. Şayet erkek öfkesinin karşısındakine tesir ettiğini, onu yönettiğini hissederse, o gücü kullanmaya devam eder. Bu nedenle bayan, eşinin hangi taraflardan etkilendiğini uygun gözlemlemeli.” formunda konuştu.
Empati eksikliğinin günümüzde bağlantıların en büyük düşmanı olduğunu söz eden Prof. Dr. Tarhan, evlilikte çatışma durumunda her iki taraf bir adım geri atarsa, orta noktada buluşabileceklerini söyledi.
Şiddet, bir sorun çözme, hak arama, bir bağlantı sistemi olarak içselleştirilmemeli
Şiddet mağdurlarına bakıldığında birçoklarının çocukluk devrinde şiddete tanıklık ettiği ya da maruz kaldığının görüldüğünü kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu bireylerin yetiştiği ailelerde şiddet, bir sorun çözme, hak arama, hatta bir irtibat metodu olarak içselleştirilmiştir. Bu nedenle şiddet, onlar için olağan ve tanıdık gelir. Kız çocukları, bu şartlarda büyüdüklerinde çoklukla iki farklı tarafa savrulurlar. Özerklik duygusu güçlü olanlar, evlenmek istemez, kendilerini korumak için eğitim alır, meslek sahibi olmak ister. Aileleri tarafından teşvik edilenler de ‘Senin bir mesleğin olsun, bileziğin olsun. Yanlış bir evlilik yaparsan kendi ayakların üzerinde durabilesin’ formunda motive edilirler.” diye konuştu.
Şiddet içeren bağlarda pişmanlık da sık görülür
Şiddetin öğrenilmiş çaresizlik haline gelebildiğini de lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Kişi, şiddeti bir yazgı üzere kabullenir, bunu çaresizlik ya da hatta bir sevgi göstergesi olarak algılar. Halbuki bu, derin bir zayıflık ve kırılganlık işaretidir. Bu öğrenilmiş çaresizliğin aşılabilmesi için bireyde özerklik hissinin gelişmiş olması gerekir. Bilhassa genç kızlar, evliliğin başında bu bahislere hassas olduklarını söz eder ve şiddete mutlaka tolerans göstermeyeceklerini belirtirler. Şiddet içeren münasebetlerde pişmanlık da sık görülür. Bilhassa alkolün tesiri altındayken ortaya çıkan şiddet olaylarında, alkolün tesiri geçtikten sonra birey ağır bir pişmanlık yaşayabilir. Fakat bu pişmanlığın birçok vakit bir uygunlaştırıcı tesiri olmaz, zira şiddet bir defa prosedür hâline geldiyse, bu noktadan sonra artık alaka sağlıklı biçimde devam edemez.” sözünde bulundu.
Şiddetin birinci anında sonlar net biçimde çizilmeli
İlişkide şiddeti tolere etmenin, affetmenin bir kere olabileceğini lakin sonra affedilemez bir hal alacağını anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Çünkü bu noktada kurban rolünü benimsemek, şiddete taban hazırlamak manasına gelir. Bu nedenle, evliliğin başında yapılacak olan bir evlilik niyet kontratı ya da çiftlerin birlikte değerlendireceği bir evlilik olgunluğu ölçeği, bu çeşit mevzuların evvelden açıkça konuşulması açısından değerlidir. Şayet biri, şiddeti evlilikte bir sorun çözme sistemi olarak görüyorsa, bu kişi zati evlilik olgunluğuna sahip değildir. Bu türlü biriyle ya evlenilmemeli ya da evlenildiyse, şiddetin birinci anında hudutlar net biçimde çizilmelidir.” biçiminde konuştu.
Sağlıklı evliliklerin, karşılıklı hürmet ve kişisel sonların korunmasıyla mümkün olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Yüzeysel münasebetlerde bu istikrar kurulamıyor. Zira bu tıp ilgilerde bağın harcı süratle tükeniyor. Lakin derinlikli, nitelikli alakalarda uzun vadeli bağ kurulabiliyor.” dedi.
Evlilikte en büyük yatırım, birbirine ayrılan zamandır
Prof. Dr. Tarhan, evliliklerde en kıymetli gereksinimin “birlikte kaliteli vakit geçirmek” olduğunu lisana getirerek, “Nitelikli bir bağlantı varsa itimat oluşur, beşerler küçük şeyleri büyütmez. Sorunlar doğal akışta çözülür. En büyük yatırım, birbirine ayrılan vakittir.” sözünde bulundu.
Kadın ve erkeğin birebir anda tıpkı rolleri üstlenmesinin “rol karmaşası” na neden olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Evde bayan da erkek de rollerini dengeleyerek ortak liderlik kurmalı. Bayanın biyolojik eğilimi kendini tabir etmeye yöneliktir. Erkeğin ise görsel ikazlara reaksiyonu daha fazladır. Bu farklılıklar göz önüne alınarak evlilik kurumunda istikrarlı bir sistem kurulmalı.” diye konuştu.
Kadınlık ve erkeklik kimliğini yok eden yaklaşımlar tehlikeli
Son yıllarda artan cinsiyet eşitliği ve tek cinsiyetli yaklaşımların, evlilik ve kimlik yapısını zedelediğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Cinsiyet eşitliği hak ve fırsatlarda olmalı; kadınlık ve erkeklik kimliğini yok eden yaklaşımlar tehlikeli. Bu bir toplumsal kumar. Cinsiyetsizlik akımları, evliliği cinselliğe indirgedi. Bu da kurum olarak evliliği zayıflatıyor.” formunda konuştu.
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, toplumsal tertibin bayan ve erkek rollerini tamamlayıcı olarak tanımlaması gerektiğini belirterek, “Kadın ve erkek rolleri çatışma değil, tamamlayıcılık üzerine kurulmalı. Feminen ve maskülen gücün istikrarı hem birey hem toplum sıhhati için hayati.” halinde kelamlarını tamamladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
