Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, gelişen yapay zeka teknolojilerinin hafıza ve beyin fonksiyonları üzerindeki tesirinden bahsetti.
Mesele yapay zekâ değil, onunla ne yaptığımız!
Son periyotta yapay zekâ kullanımıyla birlikte ‘beynin tembelleştiği’ yahut ‘beyin işlevlerinin zayıfladığı’ tarafında yapılan yorumların bilimsel bir tarif olmadığını aktaran Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, “Ancak dijitalleşmenin birtakım bilişsel süreçleri nasıl etkilediği uzun müddettir araştırılıyor.” dedi.
Yapay zekâ ve dijital araçların, bilgiye ulaşmayı kolaylaştırdığı için ezberleme üzere birtakım fonksiyonları daha az kullanmamıza yol açabileceğine dikkat çeken Alp, “Fakat bu direkt bir zayıflama değil; beynin farklı maharetlere yönelmesi manasına geliyor. Örneğin, artık bilgiyi değil, bilginin nerede olduğunu hatırlıyoruz. Buna ‘aktarımlı bellek’ deniyor. Yani kişi bilginin kendisinden çok, ona nasıl ve nereden ulaşacağını zihninde tutuyor. Kimi araştırmalar, ağır dijital uyaranın dikkat müddetini kısaltabileceğini gösteriyor; lakin bu tesir, teknolojiyi nasıl kullandığımıza bağlı. Yani sıkıntı yapay zekâ değil, onunla ne yaptığımız. Gerçek kullanıldığında beyni tembelleştirmez, hatta birtakım bilişsel maharetleri geliştirebilir.” biçiminde konuştu.
Bilinçli kullanılırsa, yapay zeka gençlerin bilişsel gelişimi için tehdit değil, bilakis fırsat olabilir!
Yapay zekâ araçlarının bilhassa gençlerde ve öğrencilerde bilgiye çabuk ulaşma kolaylığı sebebiyle beyin gelişimini olumsuz etkileyebileceği konusuna değinen Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, “Bu bahiste değerli olan, gençlerin yapay zekâyı nasıl kullandığıdır. Yapay zeka araçları bilgiye süratli ulaşmayı sağlıyor, evet; lakin bu kolaylık, şayet sorgulamadan, düşünmeden, yalnızca ‘kopyala-yapıştır’ halinde kullanılıyorsa, elbette eleştirel düşünme, sorun çözme ve hafıza gibi maharetlerin gelişimini olumsuz etkileyebilir.” dedi.
Özellikle gelişim çağında olan bireyler için zihinsel gayretin, öğrenmenin en kritik kesimi olduğunu vurgulayan Alp, “Diğer yandan, bu araçlar hakikat kullanıldığında, örneğin fikir geliştirmek, yazı planı oluşturmak, araştırma yaparken kaynakları organize etmek üzere formlarda, üretken düşünmeyi ve bilişsel esnekliği destekleyebilir. Yani sıkıntı yapay zekânın varlığı değil, onun bir ‘kestirme yol’ mu yoksa bir ‘araç’ olarak mı kullanıldığıdır. Eğitim sistemimiz bu noktada rehberlik edebilirse, bu teknolojiler gençlerin bilişsel gelişimi için bir tehdit değil, tersine bir fırsat olabilir.” açıklamasını yaptı.
Teknoloji, bilgiyi saklama ve sürece sorumluluğunu beyinden alırsa, hafıza sistemleri pasifleşir!
Son yıllarda bilhassa yapay zekâ tabanlı araçların yürütücü fonksiyonlar, yani karar verme, planlama ve analitik düşünme üzere hünerler üzerindeki tesirleri hakkında dikkat alımlı araştırmalar yapıldığını lisana getiren Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, “Bulgular, bu teknolojilerin birtakım bilişsel süreçleri otomatikleştirerek kullanıcıyı düşünme hareketinin dışına itebildiğini gösteriyor.” dedi.
Özellikle genç yaş kümelerinde, sorunla yüzleşmek yerine karşılığı direkt almayı alışkanlık haline getirmenin, zihinsel esnekliği ve çok taraflı düşünmeyi vakitle zayıflatabildiğini kaydeden Alp, şunları söyledi:
“Fakat bunun karşısında farklı bir tablo da var: Gerçek kurgulanmış bir kullanım senaryosunda, bu araçlar planlama hünerlerini geliştirebilir, karmaşık bilgiyi daha süratli işleyip tahlil etme kapasitesini artırabilir. Yani aslında sorun bu araçların beyne ne yaptığı değil, beynin bu araçlarla ne yaptığıdır.
Bilgiyi direkt akılda tutmak yerine ‘nasıl ulaşırım?’ sorusuna odaklanmak, hafıza sistemlerimizin kullanım biçimini değiştiriyor. Bilhassa semantik hafıza (genel bilgi deposu) yerine, transferli bellek dediğimiz sistem devreye giriyor. Yani kişi bilginin kendisini değil, hangi kaynaktan ve nasıl bulacağını hatırlamaya başlıyor. Bu durum kısa vadede pratik üzere görünse de, uzun vadede bilgiyi yapılandırarak öğrenme ve kendi belleğini etkin kullanma marifetlerini zayıflatabiliyor. Bilhassa öğrenme çağındaki bireylerde, bilgiye ulaşmak kadar o bilgiyi içselleştirmek de değerlidir. Yalnızca dış kaynaklara yaslanmak, hafızanın işlemleme gücünü ve kalıcılığını vakitle azaltabilir. Yani teknoloji, bilgiyi unutturmaz lakin onu saklama ve sürece sorumluluğunu beyinden alırsa, hafıza sistemleri pasifleşir.”
Teknoloji düşünmeyi değil, düşünmemeyi seçtiğimizde sorun!
Yapay zekâ araçlarını toptan ‘zararlı’ ilan etmenin fazla kestirme bir yaklaşım olduğunu kaydeden Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, “Evet, kolaycılığa kaçan biri için bu sistemler vakitle düşünme alışkanlığını zayıflatabilir lakin cürüm yapay zekâda değil, onu nasıl kullandığımızda.” dedi.
“Bir öğrenci ödevini büsbütün bu cins bir araca yaptırıp satırını bile okumuyorsa burada gelişecek bir beyin süreci esasen yoktur.” diyen Alp, bir oburunun tıpkı aracı fikir üretmek, plan yapmak, kendi yazdığını geliştirmek için kullanmasının ise çok farklı olduğuna işaret etti. Sorunun araç değil, niyet olduğunu vurgulayan Alp, teknolojinin düşünmeyi değil, düşünmemeyi seçtiğimizde sorun olacağının altını çizdi.
Beyin, hangi maharetlere gereksinim varsa ona nazaran şekilleniyor!
10-20 yıl üzere orta vadeli bir süreçte yapay zekâ kullanımının insan beyninde kimi kalıcı değişikliklere yol açmasının mümkün olabileceğine dikkat çeken Uzman Klinik Psikolog Zeynep Betül Alp, “Ancak bu değişikliklerin niteliği, direkt teknolojinin kendisinden değil, bireylerin bu teknolojiyi nasıl entegre ettiklerinden kaynaklanacaktır. Nörobilimsel olarak beyin, çevresel taleplere nazaran tekrar örgütlenen bir yapıya sahip, yani nöroplastisite. Bu, sık kullanılan sinirsel yolların güçlenmesi, ender kullanılanların ise zayıflaması manasına gelir.” dedi.
Yapay zekâ sistemlerinin, bilgiye erişim, sorun çözme ve karar verme üzere bilişsel yükleri daima olarak dış kaynaklara aktarması halinde, beynin bu fonksiyonlarla bağlı alanlarında, özellikle prefrontal korteks gibi yürütücü bölgelerde, fonksiyonel değişimler gözlemlenebileceğini de kaydeden Alp, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Öte yandan, dijital bilgi idaresi, süratli bilgi tarama, eleştirel filtreleme üzere daha evvel pek kullanılmayan yetiler ön plana çıkabilir ve farklı nöral ağlar güçlenebilir. Münasebetiyle, bu sürecin tek istikametli bir ‘bozulma’ olarak değil, bir işlevsel dönüşüm olarak kıymetlendirilmesi gerekir. Beyin, hangi hünerlere gereksinim varsa ona nazaran şekillenir. Yapay zekâ bu muhtaçlıkları değiştiriyor, sonuç olarak beynin çalışma örüntüsü de onunla birlikte değişiyor. Bu değişim olumlu da olabilir, olumsuz da; belirleyici olan, teknolojiyle nasıl yaşadığımız ve onu ne kadar şuurlu kullandığımızdır.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
