Çoklu Zekâ Kuramı ve Tarihçesi
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çoklu zekâ kuramının, 1983 yılında Harvard Üniversitesi’nden psikolog Howard Gardner tarafından ortaya konduğunu belirterek, bu kuramın eğitim dünyasında yeni bir perspektif kazandırdığını vurguladı. Gardner’ın, geleneksel zekâ testlerinin sınırlı olduğunu ve bireylerin farklı zekâ alanlarında yetenekleri bulunduğunu savunduğunu anlatan Tarhan, “Gardner, çocukların ve yetişkinlerin farklı zekâ türleriyle kendilerini ifade edebildiklerini ve bu çeşitliliğin eğitim sistemlerinde göz önüne alınması gerektiğine işaret etmiştir.” dedi.
Zekâ Türlerinin Gelişimi ve Testlerle Ölçümü
Gardner’ın başlangıçta yedi farklı zekâ türü tanımladığını ve zamanla bu sayıyı artırdığını hatırlatan Prof. Tarhan, özellikle sözel ve mantıksal zekânın, klasik testlerde en kolay ölçülebilen zekâ türleri olduğunu belirtti. Ayrıca, müziksel, görsel-uzamsal, bedensel-kinestetik, içsel ve sosyal zekânın, bireylerin farklı alanlardaki üstünlüklerini ortaya koyduğunu ifade etti. “Müziksel zekâya sahip kişiler, çocuklukta ritim ve melodiye doğal bir yatkınlık gösterirler. Görsel zekâsı yüksek olanlar, harita ve çizimlerde ustalaşırken, bedensel zekası gelişmiş olanlar hız ve koordinasyon gerektiren spor ve sanatlarda öne çıkarlar.”
Zekânın Gelişimi ve Eğitimle Desteklenmesi
Prof. Tarhan, zekanın doğuştan gelen bir kapasite olmasının yüzde 30-40 civarında olduğunu, geri kalanının ise %60-70 oranında eğitim ve emekle şekillendiğini belirterek, “Düzenli zihinsel yatırım ve öğrenme süreçleriyle zekânın gelişimi hızlanabilir. Bu süreçte, sosyal ve içsel zekâlar da son derece önemli olup, bireylerin kendini tanıması ve duygularını yönetmesi açısından kritik bir rol oynar.”
Evrensel Ahlak ve Zekânın İlişkisi
Gardner’in, evrensel bir ahlaki zekâ konusunda kesin bir görüş ortaya koymadığını söyleyen Prof. Tarhan, “Ancak, varoluşçu ve ahlaki zekâ kavramları, insanların etik değerleri ve yaşamın anlamını sorgulamalarında önemli rol oynar. Gardner, bu alanlarda da farklı zekâ türlerinin gelişebileceğine işaret etmiştir.” dedi. Ayrıca, “Yapay zekâ ve teknolojik gelişmeler ışığında, insani değerlerin ve ahlaki yargıların önemi her zamankinden daha fazladır.”
Vicdani ve Ahlaki Zekâların Ölçeklendirilmesi
Prof. Tarhan, 2010 yılında yayımladığı Pozitif Psikoloji kitabında, ‘vicdani zekâ’ kavramını tanımladığını ve bu kavramın, ahlaki değerlerin ölçülebilir ve tanımlanabilir hale gelmesini sağladığını dile getirdi. Bunun sonucunda, ‘Vicdani Zekâ Ölçeği’ isimli bir test ve ölçekte geliştirilmiş olup, toplumda etik ve ahlaki değerlere ilişkin farkındalık artırılmaya çalışılmaktadır.
Çocuklar ve Eğitimciler İçin Zekâ Rehberi
Prof. Tarhan, ayrıca, anne-baba ve eğitimcilerin çocukların farklı zekâ türlerini tanımalarına yardımcı olacak 10’ar soruluk ölçekler hazırladığını ve bu sayede çocukların hangi alanlarda daha yetenekli olduklarını kolayca tespit edebileceklerini belirtti. “Böylece, çocukların doğal yetenekleri ortaya çıkarılarak, uygun eğitim ve yönlendirmeler yapılabilir.”
Dengeli Zekâ Kullanımı ve Liderlik
Farklı zekâ türlerinin dengeli kullanımıyla, etkili liderlerin ve kanaat önderlerinin ortaya çıkabileceğine değinen Tarhan, “Gerçek liderler, çeşitli zekâ alanlarını bir arada ve dengeli biçimde kullanabilen kişilerden oluşur. Bu kişiler, toplumda yol gösterici olur ve çeşitli alanlarda fark yaratırlar.”
Örnekler ve İnsan Bütünlüğü
Einstein örneğini hatırlatan Tarhan, “Evrensel olarak yüksek mantıksal ve analitik zekâya sahip olsa da, duygusal zekâsı düşük olduğu için sosyal ilişkilerde bazı zorluklar yaşamıştır. Bu, zekanın farklı alanlarının birbirini tamamlaması gerektiğini gösterir.” diyerek, insanların farklı zekâ türlerini denge içinde geliştirmeleri gerektiğine vurgu yaptı.
