Ege Üniversitesi (EÜ) Gözlemevi Müdürü Doç. Dr. Hasan Ali Dal’ın yürütücülüğünü yaptığı “Farklı Kütlelerden Manyetik Etkin Yıldızların Flare Doyum (Saturasyon) Düzeyinin, Yıldız Evrim Sürecinde Dönme Devrine Nazaran Değişimi” isimli proje TÜBİTAK- ARDEB 1001-Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı kapsamında desteklenmeye uygun bulundu.
‘Türkiye Yüzyılı’nda, Türk Uzay Bilim Misyonuna katkı sunacak değerli bir araştırmayı yürüten bilim grubunu makamında ağırlayarak tebrik eden Rektör Prof. Dr. Necdet Budak, Ege Üniversitesinin; tam akreditasyona sahip, öğrenci odaklı, bir araştırma üniversitesi olduğunu ve TÜBİTAK’ın farklı programlarında liderliğini sürdürdüğünü vurguladı. Rektör Prof. Dr. Necdet Budak, “Üniversitemizde bir kültüre dönüştürerek sürdürülebilir hale getirdiğimiz araştırma ve bilim üretme ekosistemimiz meyvelerini vermeye devam ediyor. Hocalarımız, genç araştırmacılarla birlikte kıymetli araştırmalar yürütüyorlar. Ülkemizi bilim ve teknolojide daha ileri düzeye taşımak maksadıyla sürdürülen bu çalışmalarımız TÜBİTAK başta olmak üzere hem ulusal hem de milletlerarası kıymetlendirme ve fonlama kuruluşları tarafından takviye görüyorlar. Dünyayı etkileyen Güneş patlamalarının kapalı kalan birçok tarafını aydınlatacak kıymetli bir çalışmayı yürüten proje takımımızı tebrik ediyorum” dedi.
“Güneş patlamaları dünyanın farklı bölgelerinde sıkıntılara neden oldu”
Projenin içeriği ile ilgili bilgi veren Doç. Dr. Hasan Ali Dal, “Son 2 yıl içerisinde Güneş’te meydana gelen patlamalar dünyanın çeşitli bölgelerinde sıkıntılara neden olmuştur. Bu patlamalar, Güneş manyetik aktivitesi ile ilgili olup, Güneş yüzey ve atmosferindeki manyetik alanın ortamdaki plazma ile etkileşiminden kaynaklanmaktadır. Bir kaç saat boyunca devam eden orta şiddette bir patlamada bile yalnızca bir saniyede salınan güç, tüm dünyanın bir hafta boyunca kullandığı güce eşittir. Güneş’te bu tipten patlamaların şiddeti, vakit zaman çok aşırı seviyelere çıkabilmektedir. Nitekim 2023 yılı Kasım ayı başlarında yaşanan bir patlama, 5 ve 6 Kasım sabahlarında ülkemizin kuzey bölgelerinde, ülkemizden görülmesi neredeyse imkânsız olan ‘Kuzey Işıkları’nın görülmesine neden olmuştur. Ülkemizde epey renkli bir tabiat olayı olarak izlenen bu süreç, aslında Dünya’nın kendi manyetik alanında tedirginliklere neden olmuş, Brezilya ve etraf ülkelerde 2 hafta boyunca tüm internet ve radyo televizyon yayınları sekteye uğramıştır. Jeoloji ve jeofizik çalışmaları, dünya tarihinde son 20 bin yıl içerisinde ekosistemde 6 büyük yok oluşun gerçekleştiğini tabir ederken bu yok oluşların nedenleri hakkında bir bulgu ortaya koyamamıştı. Halbuki günümüzde ağaç halkalarının genişlikleri ve buzullardaki karbon 14 bolluk değişimleri karşılaştırıldığında tüm bu yok oluşta Güneş’in yüzeyinde gerçekleşen patlamaların neden olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Burada en büyük soru, bu türlü bir patlama bir defa daha yaşanır mı sorusudur? 2023 yılı Kasım ayı başlarında yaşanan patlama, son 20 bin yıl içerisindeki patlamalarla karşılaştırılamayacak derece küçük kalmaktadır” diye konuştu.
“Güneş patlamalarının sayısı her 11 yılda artıp azalmaktadır”
Güneş’in aktivitesinin güzel bilinen bir süreç olduğuna dikkat çeken Doç. Dr. Hasan Ali Dal, “Astrofizikçiler olarak bizler, Güneş manyetik aktivitesinin 11 yıllık bir çevrimsel davranışa sahip olduğunu biliyoruz. Güneş’te ortaya çıkan patlamaların sayısı ve şiddeti her 11 yılda artıp azalmaktadır. Fakat, 2018 yılında Fen Bilimleri Doktora öğrencimiz Ezgi Yoldaş ile birlikte Ege Üniversitesi Gözlemevinde yürütmeye başladığımız ‘OPEA Modeli ile Güneş Aktivitesi X-Işın Flare Davranışı’nın Belirlenmesi’ başlıklı doktora tez çalışmasında ortaya çıkan bulgular, son iki yıldır yaşanan Güneş patlamalarına ışık tutarken; karanlıkta kalan kimi soruların yanıtının bulunabilmesi ismine sistemli bir ikinci çalışmanın yapılması gündeme getirmiştir. Bu hususta öğrencimizin hazırladığı ve direkt yürütücülüğünü yaptığı ‘Güneşte Görülen Plateau Parametresinin Vakitle Değişmesinin Faal Tek Yıldız V1005 Ori ile Test Edilmesi’ başlıklı bir ön çalışma TÜBİTAK ARDEB 1002 B Süratli Dayanak Programı kapsamında desteklenmeye karar verilmiştir. Bu çalışmanın da sonuçları asıl araştırma için taban hazırlamış ve TÜBİTAK- ARDEB 1001 kapsamında ‘Farklı Kütlelerden Manyetik Etkin Yıldızların Flare Doyum (Saturasyon) Düzeyinin, Yıldız Evrim Sürecinde Dönme Devrine Nazaran Değişimi’ başlıklı bir proje için dayanak müracaatında bulunulmuş ve proje önerisi 1 milyon 650 bin TL’lik bütçesi ile desteklenmesine karar verilmiştir” dedi.
“Uzay Havası’nın varsayımında ülkemizin önde gelen kurumuyuz”
Doç. Dr. Hasan Ali Dal, “Gerek yürüttüğümüz doktora tezi, gerekse doktora öğrencimizin yürütücülüğünü yaptığı TÜBİTAK ARDEB 1002B projesi ve asıl kapsamlı çalışmanın yapılacağı TÜBİTAK ARDEB 1001 projesi ile Dünya’yı etkileyen Güneş patlamalarının kapalı kalan birçok tarafı aydınlatılacaktır. Güneş üzerine yürüttüğümüz bu çalışmalar, Ulusal Uzay Programı Gayeleri kapsamında ‘Uzay Havası’nın takibi ve belirlenmesi açısından son derece değerlidir. Bizler her ne kadar Güneş aktivitesinin davranışını bilsek de vakitle ortaya çıkan ve hiç beklenmedik anlık çok şiddetli patlamaların nedenleri hakkında neredeyse hiçbir bilgi sahibi değiliz. Bunu daha düzgün anlamak için şöyle kolay bir benzetme yapabiliriz. Bilindiği üzere gezegenimizde dört mevsim vardır. Yaz ayları epey sıcak, kış ayları soğuk, bahar ayları ise orta geçiş periyotlardır. Biz takvimsel olarak ne vakit hava sıcak olacak ne vakit soğuyacak kabaca biliriz. Güneş’te de patlamalar ne vakit artacak ve ne vakit azalacağını biliyoruz. Fakat bazen kışlar öylesine soğuk ve yağışlı geçer ki hiç beklenmedik fırtınalar yaşanabilir. Bunun üzere Güneş’te de misal bir olay yaşanabiliyor. Mevsimler hakkında az çok ön bir varsayımda bulunulabilirken, Güneş’te hiç bir öngörü yapılamıyor. İşte bizim yapmaya çalıştığımız, Ege Üniversitesi ve Ege Üniversitesi Gözlemevi üzere birikim ve sağlam altyapıya sahip bir araştırma ortamında bu bilinmezliği ortadan kaldırmaya çalışıyoruz. Üniversitemiz, Ulusal Uzay Programı amaçlarından ‘Uzay Havası’nın anlaşılması ve kestirimi konusunda ülkemizde en önde gelen kurumdur” diye konuştu.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
