Toplumda pek çok olumsuzluk olsa da âlâ insan olmayı seçmenin ve güzellik yapmanın kendimize ve diğerlerine olumlu katkılar sağladığını lisana getiren Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun Doğan, “İyilik yaparken, karşı tarafın onurunu korumak da epeyce değerlidir. Yaptığımız uygunluk kişi üzerinde bir yük hissettirmemelidir. Yani yalnızca düzgünlüğü yapmak yetmez, onu zarafetle de yapmak gerekir.” dedi. İyilik yapmak yalnızca diğerlerine değil, tıpkı vakitte yeterlilik yapan bireye de memnunluk getirdiğini anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Yapılan araştırmalara nazaran, düzgünlük yapan beşerler, yeterlilik görenlerden daha keyifli oluyor. Düzgünlük, kişinin içsel tatminini artırarak genel memnunluğunu pekiştiriyor.” dedi.
İyilik yapmak beyin ve vücut eczanesini harekete geçirdiğini söyleyen Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Biyokimyasal değişiklikler, kişinin daha huzurlu, sakin ve memnun hissetmesini sağlar. Bu da ruhsal ve fizikî sıhhati olumlu halde dayanaklar. Tüm bunlardan yola çıkarak, güzellik düzgünleştiriyor diyebiliriz.” dedi.
Üsküdar Üniversitesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tayfun Doğan, yeterliliğin insan hayatındaki ehemmiyetine değindi.
İnsanlar, bazen sevgi dolu ve nazik, bazen de zalim ve makûs olabilirler
Yazar Leo Buscaglia’nın “Bir dokunuşun, bir gülümsemenin, nazik bir kelamın, içten bir dinlemenin, samimi bir iltifatın ya da hayatı dönüştürme potansiyeline sahip en küçük bir ihtimam göstermenin gücünü hafife alıyoruz” kelamına atıfta bulunan Prof. Dr. Tayfun Doğan, tarih boyunca insanların birbirlerine hem memnunluk hem de acı kaynağı olduğunu söyledi.
İnsanlar ortasında bencil ve acımasız davrananlar olduğu üzere, diğerlerine yardım eden ve fedakâr davrananlar da bulunduğunu kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, şöyle devam etti:
“Yapılan deneyler, 14-18 aylık bebeklerin, tanımadıkları birine yardım etmeye eğilimli olduklarını göstermektedir. Ayrıyeten, bebeklerin düzgün ve makûs karakterleri ayırt edebildikleri ve güzel karakteri ödüllendirme eğiliminde oldukları da gözlemlenmiştir. Bu ve gibisi pek çok deney, doğuştan gelen bir ahlak ve adalet hissine sahip olduğumuza kanıt olarak gösterilmektedir. Bununla birlikte beşerler, bazen sevgi dolu ve nazik bazen de zalim ve makûs olabilirler. Psikologlar, insanların her iki potansiyeli de taşıdığını belirtmektedirler. Bu durum, içimizde hem güzellik hem de kötülük tohumlarını barındırdığımızı ve hangisini beslersek onun büyüdüğünü ortaya koymaktadır. Meşhur öyküyü bilirsiniz. Yaşlı Kızılderili, içimizde biri uygun biri makus iki kurdun yaşadığını ve daima hengame ettiklerini söyleyince torunu sormuş: ‘Hangisi kazanacak?’ Yaşlı Kızılderi: ‘Hangisini beslersek o kazanacak’ demiş.”
İçinde uygunluk barındıran insan davranışları neler?
Literatürde içinde uygunluk barındıran insan davranışlarının prososyal davranışlar olarak nitelendirildiğini anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Prososyal davranışların bünyesinde, özgecilik üzere hiçbir karşılık beklemeksizin, yerine nazaran kendinden fedakarlığı da içeren davranışlar olduğu üzere cömertlik, merhamet, insaniyet, yardımseverlik, iyilikseverlik, ulu gönüllülük, nezaket, şefkat, sevgi, hürmet, özveri ve vefa üzere davranışlar da bulunmaktadır.” dedi.
Merhamet arttıkça memnunluk da artıyor…
Merhametin, insanların düşünceli vakitlerinde onlara dayanak olmak, onların acılarını, sıkıntılarını ve külfetlerini anlamak, hafifletmek ya da giderme eforu olarak tanımlanabildiğini kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Merhametin hareket boyutu da kelam mevzusudur. Merhamet yalnızca bir his değil, birebir vakitte hareket gerektiren bir davranış biçimidir. Bir kişinin yaşadığı düşünceyi anlamak, empati yapmak ve ona yardımcı olmak bu sürecin bir modülüdür. Acıma ve merhamet ise tıpkı şey değildir. Acıma bazen kibir ve üstten bakış duygusu yaratabilecekken, merhamet ilgi ve hürmet üzerine konseyidir. Merhamet eksikliği ise ekseriyetle acımasız, duyarsız ve katı yürekli olmakla tanımlanır. Merhametsiz şahıslarda bencillik ve kıskançlık üzere olumsuz hisler da ağır bir formda görülebilir. Merhamet, toplumsal alakaları sağlıklı tutan ve bireylerin memnunluğunu artıran bir faktördür. Yaptığımız bir çalışmada memnunluk ile merhamet ortasında olumlu tarafta münasebetler bulmuştuk. Yani, bireylerin merhamet seviyeleri arttıkça memnunluk seviyelerinin de arttığı sonucuna ulaşmıştık.” diye konuştu.
Merhametten maraz doğar mı?
“Merhametten maraz doğar” üzere kelamların, düzgünlük yapmanın ya da merhametli olmanın her vakit uygun sonuçlar doğurmadığını, bazen sıkıntılara yol açabileceğini anlatmak için kullanıldığını da lisana getiren Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Bu kelamlar, kimi insanların düzgünlük yaptıklarında ziyana uğramış olmalarından kaynaklanabilir. Lakin, karşı tarafın makûs davranışını merhametli davranışa bağlamak gerçek değildir. Merhametli olmak, gerçek olanı yapmaktır; karşı tarafın berbatlığı kendi karakterinin bir sonucudur. Bazen beşerler, merhametli olmamayı ya da yeterlilik yapmamayı haklı göstermek için ‘merhametten maraz doğar’ gibi sözleri kullanırlar. Yani, merhamet göstermemenin sebeplerini açıklamak adına bu sözleri rasyonel bir münasebet olarak sunarlar. Fakat, bu atasözünde, bilinen manasının ötesinde, kuralları ihlal eden, kabahat işleyen ve toplumdan dışlanan bireylere merhamet gösterildiğinde, bunun meselelere yol açabileceği anlatılmak isteniyor olabilir.” biçiminde konuştu.
İyiliği yapmak yetmez, zarafetle de yapmak gerekir!
Kimi vakit güzel olmanın saflık olarak görülebildiğini lakin âlâ olmanın her vakit manalı olduğunu kaydeden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Toplumda pek çok olumsuzluk olsa da uygun insan olmayı seçmek ve güzellik yapmak, kendimize ve diğerlerine olumlu katkılar sağlar. Mario Levi’nin belirttiği üzere, epey berbatlığın olduğu bir dünyada uygunluk yapmak ve güzel olmak isyan etmek üzeredir ve bir enayilik değil, güçlü bir duruştur. Pek çok kötülük var olsa da etraf makûs beşerlerle dolu olsa da düzgün insan olmaktan vazgeçmemek gerektiğini düşünüyorum. Lakin güzellik yaparken, karşı tarafın onurunu korumak da epeyce değerlidir. Yaptığımız güzellik kişi üzerinde bir yük hissettirmemelidir. Yani yalnızca yeterliliği yapmak yetmez, onu zarafetle de yapmak gerekir.” dedi.
İyilik, genetiği de etkiliyor…
Prof. Dr. Tayfun Doğan, düzgünlük yapmanın ruhsal ve fizikî sıhhatimiz üzerindeki tesirine de değinerek, şöyle devam etti:
“İyilik yapmak yalnızca diğerlerine değil, birebir vakitte uygunluk yapan bireye de memnunluk getiriyor. Yapılan araştırmalara nazaran, uygunluk yapan beşerler, düzgünlük görenlerden daha keyifli oluyor. Düzgünlük, kişinin içsel tatminini artırarak genel memnunluğunu pekiştiriyor. Yalnızca güzellik yapmak değil güzelliğe şahit olmak da birebir biçimde insanları memnun edebilmektedir. Hatta geçmişte yaptığınız bir uygunluğu hatırladığınızda bile güya şu anda uygunluk yapıyormuşsunuz üzere kendinizi yeterli hissedersiniz ve keyifli olursunuz. Yeterlilik yapmanın fizikî sıhhate da olumlu tesirleri var. Nizamlı gönüllülük faaliyetlerinde bulunan bireylerin, yaşlılık periyotlarında mevt riski azalmaktadır. Ayrıyeten, diğerlerine yardım etmek, kalp sıhhati üzerinde de olumlu tesirler yapmaktadır. Yapılan araştırmalar, düzgünlük yapmanın gen sözünü bile olumlu tarafta etkileyebileceğini ortaya koymuştur.”
İyilik yapmak beyin ve vücut eczanemizi harekete geçiriyor
İyilik yapmanın beynimizde ve bedenimizde müspet değişikliklere yol açtığını da söyleyen Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Başkalarına yardım etme üzere davranışlar beyin kimyasallarını tesirler ve daha düzgün bir ruh haline bürünmemize yardımcı olur. Bilhassa oksitosin, serotonin ve dopamin üzere kimyasalların salınımı artar, gerilim hormonu kortizol ise azalır. Yani yeterlilik yapmak beyin ve vücut eczanemizi harekete geçiriyor. Örneğin oksitosin hormonu, kalp hastalıklarından korunmaya yardımcı olabilecek anti-inflamatuar özelliklere sahiptir. Oksitosin, ayrıyeten huzur ve sakinlik duygusu yaratır, acıyı azaltır ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Bu biyokimyasal değişiklikler, kişinin daha huzurlu, sakin ve keyifli hissetmesini sağlar. Bu da ruhsal ve fizikî sıhhati olumlu biçimde dayanaklar. Tüm bunlardan yola çıkarak, yeterlilik düzgünleştiriyor diyebiliriz. Bugün pek çok terapist danışanlarına sistemli uygunluk davranışlarında bulunmayı önermektedir.” biçiminde konuştu.
İyilik yapmak, özsaygıyı artırıyor
İyilik yapmanın insanın hayatına mana katan bir hareket olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Başkalarına yardımcı olmak büyük bir manevi tatmin sağlar ve kişi manalı bir şey yaptığı hissiyle dolar. Ayrıyeten uygunluk yapmak, özsaygıyı artırır. Birey, diğerlerine yardım ettiğinde içsel olarak kendisiyle kıvanç duyar. Faziletli davranışlar gösterdiğinde, kendine olan hürmeti artar ve bu da mental sıhhatini olumlu istikamette tesirler.” dedi.
Nezaket sahibi ve yardımsever birisi olmak cazipliği de artırıyor
Pozitif psikoloji alanında hedonik ahenk ismi verilen bir kavram bulunduğunu ve hedonik ahengin, başlangıçta keyifli eden şeylerin vakitle tesirini kaybetmesi durumu olduğunu anlatan Prof. Dr. Tayfun Doğan, “İhtiyaç sahiplerine yardım etmek, hedonik ahenkle gayret eder zira uygunluk yaparak, sahip olduğumuz zenginliklerin farkına varırız. Bu da mevcut halimizi takdir etmemizi sağlar ve hasebiyle mutluluğumuzu artırır. Düzgünlük yapmak, toplumsal bağları güçlendirir. Toplumsal dayanak ağı kurar, daha sevilen ve güvenilen biri olmamıza yardımcı olur. Özgeci, merhametli, yardımsever insanlara karşı daha yakın hissetmemiz şaşırtan bir durum değildir. Araştırmalar, nezaket sahibi ve yardımsever birisi olmanın cazipliği artırdığını göstermektedir.” diye konuştu.
İyilik toplumsal olarak da yararlar sağlıyor
İyiliğin kişisel olduğu kadar toplumsal manada da yararlar sağladığına vurgu yapan Prof. Dr. Tayfun Doğan, şöyle devam etti:
“İyiliğin ve nezaketin yaygın olduğu toplumlarda genel hayat kalitesi ve memnunluk seviyesi de yüksek olmaktadır. Böylesi toplumlarda, beşerler kendilerini inançta hissetmekte, içinde yaşadıkları topluma ilişkin hissetmekte ve onun gelişmesi için gayret etmektedirler. Düzgünlüğün hâkim olduğu toplumlarda bireyler toplumsal ve duygusal dayanağı ağır bir formda hissetmektedirler. Bu durum da yalnızlık ve izole olmuşluk hisleri yaşamalarının önüne geçebilmektedir. Toplum olarak tek bir organizma üzere bütün olarak hareket etmeyi öğrenmemiz gerekiyor. Bu da lakin güzelliği artırmakla mümkün olabilir.”
İyiliği artırmak ismine neler yapılabilir?
Toplum olarak güzellik ve merhameti artırmaya gereksinimimiz olduğunu tabir eden Prof. Dr. Tayfun Doğan, “Kötülüğü, nobranlığı, nezaketsizliği ve şiddete eğilimli olmayı havalı olmaktan çıkarmamız gerekiyor. Çocuklarımıza gerek aile içerisinde gerekse okullarda güzellik yapmayı öğretmemiz gerekiyor. Bunun da en âlâ yolu örnek olmaktır. Zira çocuklar her şeyden çok model alma yoluyla öğrenmektedirler. Bu tıp bir öğrenme de hayatın içinden, yaparak yaşayarak bir öğrenme olduğu için kalıcılığı daha yüksektir. Çocuklar yeterlilik davranışlarına şahit olmalı ve uygunluk yaptıklarında takdir edilmelidirler. Tüm sorun yeterliliği bir karakter ve alışkanlık haline getirmektir. Toplumsal medya günümüzde hepimizin his ve davranışlarını etkilemede tahminen de en büyük hisseye sahiptir. Toplumsal medyanın bu gücünden faydalanmalı ve uygunluk hareketleri başlatmalıyız. Gördüğümüz nezaket ve düzgünlük olaylarının yaygınlaşması ve diğerleri tarafından da görülmesi için bir şeyler yapmalıyız. Bunun güzelliğin kapalı yapılması unsuruna ziyan vereceğini düşünmüyorum. Tam bilakis insanların umudunu artıracağına ve güzelliğin yaygınlaşmasına katkı sağlayacağına inanıyorum.” biçiminde kelamlarına son verdi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
