İnsan yaşantısında his denetiminin ehemmiyetine işaret eden İstanbul Atlas Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. H. Nermin Çelen, bilhassa şiddetle çabada duygusal zekanın güçlendirilmesi gerektiğini söyledi. Prof. Dr. Çelen, “Duygu denetiminde kişi karşı tarafa çok kızsa bile farklı baş etme yoluyla sorunu çözebilir. His denetimi çok kıymetli. His denetimi, öfke üzere hislerin denetim edilmesi demektir. Öfke anında şiddet davranışını yönlendirmemek gerekir” diye konuştu.
İstanbul Atlas Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. H. Nermin Çelen, insan yaşantısında his denetiminin kıymetli bir yeri olduğunu söyledi.
Duygu denetiminin çocuk, genç ve yetişkin olmak üzere her yaştaki kişi için değerli olduğunu tabir eden Prof. Dr. Çelen, “Duygu denetiminin varlığı, duygusal zekaya bağlı bir şey. Zira bizim bilişsel zekâmız yani IQ’muz değişmez. Makul bir aralıkta dünyaya geliriz, uyaranımız çoksa onu hoş kullanırız. Azsa az kullanırız fakat duygusal zekâ geliştirilebiliyor. Duygusal zekanın zenginleşmesi demek, duygusal denetimin de olması demek. His denetiminde kişi karşı tarafa çok kızsa bile farklı baş etme yoluyla sorunu çözebilir. His denetimi çok kıymetli. His denetimi, öfke üzere hislerin denetim edilmesi demektir. Öfke anında şiddet davranışını yönlendirmemek gerekir” diye konuştu.
Duygu denetimi ailede öğrenilmeli
Duygu denetiminin küçük yaşlardan itibaren ailede öğrenilmesi gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Çelen, “Duygu denetimi denilen bir şey var. Bu evvel ailede başlıyor. Ailede şiddet varsa, kapılar vurulup masalar yumruklanıyorsa, yüksek sesle bağırılıyorsa, irtibatı yüksek sesle ve bu halde kuran ailenin çocuğu his denetimini öğrenemeyecektir. Diyelim çocuk bu türlü bir aileden çıktı ve okul öncesi kuruma gitti. Konutta gördüklerini burada uygularsa öteki çocuklar ondan uzaklaşıyor. Arkadaşların varlığı onun his denetimine neden olabiliyor” dedi.
Öfke hissinin devam etmesinin şiddet davranışını yönlendirdiğini, bu nedenle şiddet davranışının kaçınılmaz olduğunu belirten Prof. Dr. Çelen, büyük öfke patlamalarını önlemek için öfkenin biriktirilmeden çıkarılması gerektiğini tabir etti. Çelen, “Öfke ve şiddeti yalnızca his denetimi yetersizliği olarak da açıklayamayız” dedi.
Şiddet model olarak alınır
Prof. Dr. Çelen, “Şiddete sokakta gördüğümüz ya da arkadaşlar ortasında yaşanan arbedelerde, okulda yaşanan zorbalıklarda şahit oluruz. Şiddeti yalnızca canlı kaynaklardan öğrenmeyiz. Gerçek hayatta gördüğümüz şiddet birebir vakitte sinema ya da televizyondaki sinemalarda, görüntü oyunlarında da karşımıza çıkabilir. Şiddeti sanal kahramanlardan da öğreniriz. Zira şiddet uygulayıp da ödül alan bir kahraman var ise o model alınır. Şiddet uygulayıp da ödül alınmayan bir oyun yoktur” diye konuştu. Farklı halde öğrenme tarzlarının bulunduğunu, model alarak öğrenmenin de bunlardan biri olduğunu belirten Prof. Dr. Çelen, “Herkesi model olarak almıyoruz. İtibarlı ya da güçlü bir biçimde ödül alanları sanal da olsalar tercih ediyoruz ve içselleştiriyoruz. Bilhassa sanal oyunlarda ziyan vererek ödül kazanma kolay bir halde modellenebiliyor. Ayrıyeten oyunlar partnerli oynanıyorsa ikili ya da çok şahısla oynanan oyunlarda farklı durumlar yaşanabilmektedir. Partnerden biri kusur yapıp da skor düşerse karşı partner agresifleşebiliyor, kelam düelloları başlayabiliyor. Kusur yapan tarafta aşağılık duygusu ve depresyon görülebiliyor” diye konuştu.
Donakalım sonraki öfke yükseliyor
Bazen kişinin öfkesini karşı tarafa yönelttiğini bazen de kişinin kendine ziyan verdiğini belirten Prof. Dr. Çelen, “İnsanoğlunda görülen donakalım (frustrasyon) diye bir fizyolojik süreçten de kelam edilebilir. Diyelim ki birine telefon etmeniz gerekiyor lakin bakıyorsunuz şarjınız bitmiş. Çok değerli bir durum var, dona kalım yaşanır sonra öfke ve arttan şiddet davranışı oluşur ve telefonu yere atıp kırabilir. Kişi ya da toplumsal ortam tarafından engellenen bireylerde bazen etrafında rahatlıkla ulaşabileceği ağır bir şey, bıçak ve ateşli silahı varsa onu çarçabuk kullanıyor. Hatta sonra yaraladığı ya da öldürdüğü kişinin akabinde oturup ağlayabiliyor. Bu durum his denetiminin olmadığına da örnek verilebilir” diye konuştu.
İntihar kendine ziyan vermenin son noktası olabilir
Şiddetin yalnızca diğerine yönelik ortaya çıkmayacağını, bazen de kişinin kendine ziyan verebileceğini belirten Prof. Dr. Çelen, “Kişi tırnaklarını yer, tırnak etlerini yer, ağız içindeki etler çiğneyebilir. Hatta faça atmak da bunlara örnek verilebilir. Birey öfkeyi diğerine yönlendirmediği takdirde kendisine yöneltiyor. Bunun son kertesi intihar etmektir. Dışa dönük saldırganlığın en son evresi ise adam yaralamak ve adam öldürmektir” dedi.
Öfkeyi biriktirmeden atmak gerekiyor
Büyük öfke patlamalarını önlemek için öfkenin biriktirilmeden çıkarılması gerektiğini söyleyen Prof. Dr. Çelen, “Freud ve onun üzere psikanalistler, iki güçten bahseder. Biri libidal güç ömrümüzü sürdürmeye yarayan ömür gücü, oburu ise thanatos dediğimiz yıkıcı güç. Biriktirip biriktirip patlamamak kıymetli. Öfkenizi biriktirmeden ufak ufak küçük şeylerden çıkarabilirsiniz. Bir kâğıdı parçalayabilirsiniz ya da duvara yumruk atabilirsiniz bir şeye tekme atabilirsiniz. Bunlar o gücün yükünü azaltabiliyor lakin biriktirme sonucu daha yıkıcı bir güç meydana geldiği için ziyanlı olabiliyor. Bunları velilerin öğrenmesi gerekiyor” tavsiyesinde bulundu.
Ceza vermek yerine açıklama yapılmalı
Çocuğa ya da gence olumsuz davranışını yok etmek için fizikî ceza vermenin ya da çeşitli biçimlerde engellemenin yani sokağa çıkmasına mani olmanın, hafta sonu yeşil alanda oynamasına müsaade vermemenin, harçlığını kesmenin bir tahlil olmayacağını belirten Prof. Dr. H. Nermin Çelen, “Ceza değil, çocuğa açıklama yapılmalı. Oyunun ya da sinemanın olumsuz tarafları anlatılmalı. Ebeveyn çocuğun oynadığı oyunla ilgili bilgi sahibi olmalıdır. Her vakit şiddetin uygun sonuçları olmadığını belirten örnekler bulmalı ve bunları yaparken asla çatışma yaşanmamalıdır. Unutulmaması gereken bir nokta var: Gençler yalnızca siyah ve beyazı fark eder ortalardaki griler yetişkinlerindir. Bu durum bağlantısı engelleyen en değerli faktördür. Ebeveyn yetişkin olduğundan konuşma sırasında itidalini kaybetmemelidir. Hatta çocuğundan istemediği şeyi kendisi yapmamalıdır. Ebeveyn yetersiz olduğu hususlarda okuldan, öğretmenlerden ve rehber öğretmenden yardım istemelidir” tavsiyesinde bulundu.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
