İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi (İKÇÜ) Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA)Başkanlığı iş birliğinde; Moğolistan’ın Tuul Vadisi’nde yürütülen hafriyat çalışmalarında keşfi yapılan “Togu Balık” kenti alanı ile Moğolistan’daki Tarihi Kent Kalıntılarının ele alındığı milletlerarası çalıştay başladı.
İKÇÜ’lü ve Moğol araştırmacıların çalışmalarıyla keşfedilen, Bilge Kağan ve Kül Tigin yazıtlarında ismi geçen, lakin bugüne kadar yeri tespit edilemeyen Togu Balık kenti başta olmak üzere; Van, Aladağ’daki Anadolu’da birinci Moğol kent kalıntılarının bilim insanları tarafından tartışılacağı çalıştayın açılışı üst seviye protokolün iştirakiyle yapıldı.
“Moğolistan’daki Tarihi Kent Kalıntıları ve Togu Balık” Çalıştayının açılış programını, Kültür ve Turizm Bakanlığı Bakan Yardımcısı Dr. Serdar Çam, Moğolistan Devlet Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Ochirkhuyag Bayanjargal, İKÇÜ Rektörü Prof. Dr. Saffet Köse, Türkiye Bilimler Akademisi Başkanı Prof.Dr. Muzaffer Şeker, Rektör Yardımcıları Prof. Dr. Muhsin Akbaş, Prof. Dr. Süleyman Akbulut, Prof. Dr. Yasin Bulduklu, İKÇÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Şaban Doğan, Türk Kazı Heyeti Başkanı olan Türk İslam Arkeolojisi Kısım Lideri Prof. Dr. Ersel Çağlıtütüncigil, Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Başkanı Prof.Dr. Ahmet Taşağıl, Yargıtay Üyesi Alp Arslan, Moğol ve Türk Tarihçi, Arkeolog, Türkolog akademisyenler ile çok sayıda öğrenci takip etti.
Türk Dünyası ve Hafriyat Çalışmaları Denince Akla İKÇÜ Geliyor
Kültür ve Turizm Bakanlığı Bakan Yardımcısı Dr. Serdar Çam, yeni tarihi keşiflerin sergilendiği araştırmaların emeğin dışında insanüstü bir uğraş gerektirdiğini kaydettiği konuşmasında, iki ülkenin bilim insanlarının ve akademilerinin tarihe kıymetli bir imza attığını söyledi. Bakan Yardımcısı Dr. Çam, “Buralara kolay gelinmedi. Vakit alan, yatırım gerektiren, heyecan gerektiren, aşk gerektiren bir çalışma. Her biri farklı zenginliğe sahip 210 üniversitemiz var. Ancak Moğolistan denince, Türk Dünyası ve hafriyat çalışmaları denince benim aklıma İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi gelmekte. Bu kolay olmuyor, yıllarca alanlara gidip gelerek, sabırla gönülden bir uğraş gerektiriyor. Buna biz şahit olduk. İki ülkenin bilimler akademileri yıllar süren bir uğraş içine girdi. Türk dünyasının geçmişi ve insanlığın geçmişi ile ilgili çalışmaların altyapısı adım adım kuruluyor” dedi.
Ortak Lehçeye Yanlışsız Giden Çok Farklı Bir Noktayız
Türkiye’nin Türk Dünyası ile karşılıklı iş birlikleriyle geldiği noktanın değerli bir diplomatik muvaffakiyet olduğunu aktaran Bakan Yardımcısı Dr. Serdar Çam, ortak alfabe, ortak lehçeye yanlışsız giden çok farklı bir noktaya ulaşıldığını vurguladı. Bakan Yardımcısı Dr. Çam, “Karşılıklı iş birliklerimiz ile bizim de yitirmek üzere olduğumuz kültürel kıymetlerin tekrar kazandırılması konusunda Türk Dünyasının da bizlere çok büyük hizmetleri oldu. TİKA’nın takviyeleriyle Orhun Yazıtlarının olduğu bölgedeki hafriyatlar, o bölgeye giden yollarının yapılması, müzenin inşa edilmesinin akabinde ikinci etap Bilge Tonyukuk müzesi oldu. Yapay tartışmalardan uzak, kaç çalışmalarımız kendi mütevazılığı içinde muvaffakiyetle yol almaktadır. Artık ortak alfabe, ortak lehçeye gerçek giden çok farklı bir noktayız. Arkeolojik çalışmalar tarihi yapıtların tekrar yazılmasının çok ötesinde, diplomatik, siyasi ve kültürel açıdan değerli hatta coğrafyalarda barışın sağlanmasında da çok tesirli. Yalnızca geçmişten günümüze uzanan değil, köklerimize inerek kültürel çarpışmaların yaşandığı global diplomaside; Türk Dünyasının da kendini müdafaası, geliştirmesi, çabada bende varım demesinin öteki bir çeşididir. İKÇÜ, TÜBA ve TİKA’ya Bakanlık olarak takviye vermeye devam edeceğiz. Burada bilhassa İKÇÜ’yü, Sayın Rektörümüzü, tüm kadrosunu, bölgedeki özel çalışmaları için bilhassa Şaban Hocamızı, Bilimler Akademimizi, Muzaffer Hocamızı, güçlü koşullarda başarılı çalışmalara imza atan TİKA’yı, bedelli Liderimizi emekleri için kutluyorum. Sayın Bakanımızın selamlarını iletiyorum. Emeği geçen herkese teşekkürlerimizi sunuyorum” sözlerini kullandı.
İki Ülke Dostluğuna Değerli Katkılarda Bulunuyoruz
İki ülkenin ortak kültürel bağına ışık tutmaktan duydukları memnuniyeti paylaşan İKÇÜ Rektörü Prof. Dr. Saffet Köse, Kültür ve Turizm Bakanlığı, TİKA, TÜBA’nın en büyük destekçileri olduğunu vurguladı. İslamiyet öncesi Türk medeniyetini açığa çıkarmak tarafındaki gayretlerinin bilim tarihine kıymetli imza attığına işaret eden Rektör Prof. Dr. Köse, “Türk tarihinin en eski yazıtlarının bulunduğu Orhun bölgesinde yaptığımız çalışmalarla dünya mirasına da değerli yapıtları kazandırdık. Türk-Moğol münasebetlerinin derinliğine ışık tutmaya çalıştık. Bilim diplomasisine ve ülke dostluğuna yönelik çalışmalarımıza da özel değer veriyoruz. Çünkü bu mevzuda Moğol paydaşlarımız da en az bizim kadar istekli ve dostluğun temeline uygun gelişmesi için güçlü bir motivasyona sahipler. Onların tabiri ile biz onların üçüncü komşusuyuz. Sayın mevkidaşım Prof. Dr. Bayanjargal’in ziyaretleri kapsamında yeni ortak lisansüstü eğitim protokolü ve öteki Moğolistan’daki akademik kurumlarla kurduğumuz güçlü bağlar, ortak diploma programları iki ülke bağlantılarının geleceğine yönelik değerli bir misyonu daha yerine getirmektedir. Çalıştayın sonuçlarının iki ülke dostluğuna ve bilim dünyasına kıymetli katkılar sağlamasını temenni ediyorum. Bu çalışmalarda paydaşımız olan Moğolistan Devlet Üniversitesine, TİKA’ya, Türkiye Bilimler Akademisine, Kültür ve Turizm Bakanlığımıza kalbi şükranlarımı sunuyorum” tabirlerini kullandı.
Tarihi Bağımızı Araştırmalarla da Kanıtladık
Moğolistan’da Türkoloji kısmı olan tek üniversite olduklarını kaydeden Moğolistan Devlet Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Ochirkhuyag, kendileriyle yakın çalışan ve birlikte adım atan İKÇÜ’ye teşekkür etti. Çalıştayın ilerleyen süreçte yapılacak araştırmalara taraf göstermesi temennisini paylaşan Prof.Dr. Ochirkhuyag, “Avrasya’nın iki yakasında yer alan iki kardeş ülke Moğolistan ve Türkiye, ortalarındaki tarihi ve kültür bağını yürütülen çalışmalarda da kanıtlamaktadır. İki kardeş ülke Yükseköğretim çalışmalarında yakın iş birliği içindeler. İKÇÜ ile 2019 yılında imzalayarak başladığımız birinci protokolden bu yana geçen 5 yılda kıymetli çalışmalar yaptık. Ortak birçok programımız, beş çalıştayımız var. İki ülke ortasında öğrenci ve öğretim elemanı hareketliliği artarak devam ediyor. Van Aladağ keşfinde de birlikte çalışıyoruz. Yeni bir protokol ile de bu başarılı sürece devam edeceğiz. Bu sürece katkı sunan herkese teşekkür ediyorum” diye konuştu.
Ortak Alfabe İle Türkiye Yüzyılı Kıymetli Bir Aralık Alacak
Moğolistan’ın Türkiye’ye gösterdiği yakın ilgi ve sevgiden aldıkları sinerji ile akademi olarak özveriyle çalıştıklarını vurgulayan TÜBA Başkanı Prof.Dr. Muzaffer Şeker, İKÇÜ ve Moğolistan Akademisi ile ortaklaşa yürütülen çalışmalara katkı sunmaktan duydukları memnuniyeti paylaştı. Lider Şeker, “Moğol tarafındaki sevginin bize yansıması çok kıymetli. Moğolistan Bilimsel Akademisi üzerinden dostlarımızla birlikte ortak hareket etmek, Atayurtlarımızı desteklemek, ortak kültür paydalarımızı keşfetmek ve gençlere bu bağı hatırlatmak bizlerin üstlendiği ulvi bir vazifedir. Türk tarihine ışık tutan tüm arkeolojik kazılara Kültür ve Turizm Bakanlığımızın verdikleri takviyenin de altını çizmek gerekir. Günümüzde hala kullanılan, iki ülke ortasında 2 bine yakın ortak kelime birliği var. Türk Lisan Kurumumuzun da bu sürece yaptığı değerli katkıları var. Ayrıyeten Türk Devletleriyle ortak alfabeye geçilmesi istikametinde atılan adımların münasebetlerimize bedelli katkılar sunacağını, ortak alfabe ile Türkiye Yüzyılının değerli bir uzaklık alacağını belirtmek isterim. Bilhassa tarihi bağlarımızın olduğu kardeş ülkelerle bağlantılarımızın güçlenmesi, Türkiye’nin dünyadaki gücüne takviye olması açısından değerli bir kuvvet olacaktır” biçiminde konuştu.
Madalyonun Öbür Yüzüne Işık Tuttuk
Çalıştay düzenleme kurulu ismine konuşan Türk Kazı Heyeti Başkanı Türk İslam Arkeolojisi Kısım Lideri Prof.Dr. Ersel Çağlıtütüncügil, bölgede yürütülen araştırmalarla ilgili bilgi verdi. İslam öncesi periyot ve İslam sonrası periyodun tarihi kalıntılardaki yansımalarını anlatan Prof.Dr. Çağlitütüncügil, Türklerin yalnızca at üstünde göçebe formda yaşamadıklarına dair kıymetli keşiflerde bulunduklarını söyledi. Prof. Dr. Çağlitütüncügil, “Biz Türk ve Moğol araştırmacılar olarak bölgede yaptığımız hafriyatlarda aslında madalyonun başka yüzüne ışık tuttuk. Türkler yalnızca at üstünde göçer hayat sürmediler. Yakın vakitte keşfini yaptığımız “Togu Balık” kentinde nasıl bir kent hayatını inşa ettiklerini görüyoruz. İslamiyet sonrasında kentler mahallelere bölünmüş, Müslümanlar ile öbür din mensupları ortası duvarlarla ayrılmış. İslamiyet öncesinde de buna benzeri kamu yapılarını, mahalleleri, sarayları, konutları görüyoruz. Asıl sorun araştırmaların sonuçlarının arkeolojik yapılara inme sıkıntısıydı. Bölgedeki Çarlık Rusyası devrinde bütüncül çalışmalar yapılmamıştı. O yüzden şehircilik tarihine ait tüm çalışmalarımızda çok sabırlı davranmamız gerekiyordu. Vaktin ekonomik ve toplumsal tesirleri ile birlikte kervan yollarının da kıymetini yitirmesiyle inşa edilen kentler vakitle yazgılarına terk edilmiş, isimleri ve de yerleri unutulmuştu. Togu Balık da bunlardan bir tanesiydi. İşte bu muazzam bilgilere ulaşmamızı sağlayan, her daim dayanak veren Kültür ve Turizm Bakanlığımıza, bedelli Bakan Yardımcımız Dr. Serdar Çam’a TÜBA liderimiz Prof.Dr. Muzaffer Şeker’e TİKA’ya, rektör hocamız Prof. Dr. Saffet Köse’ye, pahalı yardımcılarına, Moğolistan Devlet Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Ochirkhuyag Bayanjargal’a, Moğolistan araştırmalarının öncüsü, ordaki nüfuzundan her evrede faydalandığımız Dekanımız Prof. Dr. Şaban Doğan Hocamıza, yol arkadaşımız olan tüm Moğol araştırmacı akademisyenlerimize, bedelli tarihçilerimize ve genç araştırmacılarımıza başka ayrı şükranlarımı sunuyorum” diye konuştu.
Ülkemizin Yüz Akı Olacaktır
Protokole hediye takdiminin akabinde Türk tarihinin Türk uzunlukları sisteminin anlaşılması ile bütüncül bir yaklaşım ile anlaşılacağını söz eden Yeditepe Üniversitesi Tarih Kısmı Başkanı Prof.Dr. Ahmet Taşağıl’ın “Türk Tarihinde Togu Balık” başlıklı açılış konferansına geçildi. “Togu Balık’ın keşfinin yerleşim tarihi açısından bir kilometre taşı olduğunu aktaran Prof.Dr. Taşağıl, keşfin Türk tarihine yeni bir soluk ve bakış açısı kazandırdığını belirtti. Prof.Dr. Taşağıl, “Kaynaklarda isimleri geçiyor lakin bunları arkeolojik olarak doğrulamak bambaşka bir muvaffakiyettir. Türk tarihi açısından yeni buluşlar bizleri heyecanlandırıyor. Bu araştırmanın öncülüğünü, bayraktarlığını hak ederek İKÇÜ yapacaktır. Bunu takdir ediyorum, ülkemizin yüz akı olacaktır. Biz de elimizden geldiğince desteklemeye çalışıyoruz. Bu başarıda emeği olan tüm arkadaşlarımıza, Moğol meslektaşlarımıza teşekkür ediyoruz. Devletimizin tüm kurumlarına minnettarlığımızı tabir ediyorum” dedi.
Açılış programı, Moğolistan’da gerçekleştirilen keşif çalışmalarında yer alan Prof. Dr. Şaban Doğan, Prof. Dr. Anıl Yılmaz, Doç. Dr. Serdar Vardar, Doç. Dr. Enkhtur Altangerel, Dr. Öğr. Üyesi Munkhtulga Rinchinkhorol, Dr. Batbold Gonchig’e teşekkür dokümanı ve armağan takdimi ile devam etti.
Bizlere O Işığı Yaktıran Sayın Çam Oldu
Ödülün ardından bir teşekkür konuşması yapan Prof. Dr. Şaban Doğan, hislerle tabir edemedikleri bir keşfe imza atmaktan duydukları memnunluğu paylaştı. Togu Balık’ın gün yüzüne çıkmasında devrin TİKA Lideri olan Dr. Serdar Çam ile Moğolistan’da tanışmalarının kendisi için motivasyon kaynağı olduğunu anlatan Prof. Dr. Doğan, “Bize inanan güvenen kıymetli bakanımıza, TÜBA liderimize çok şeyler borçluyuz. Bizlere her etapta takviye oldular. Hem Moğolistan’da hem Türkiye’ de işlerimizi inanılmaz kolaylaştırdılar. Bize yerleşim yeri çalıştıran Ali İhsan Hocam ve Ahmet Taşer Hocamın takviyesi ve teşviki de bizim çok kıymetliydi. Sayın Bakan Yardımcımız Sayın Çam TİKA Lideri iken Moğolistan ziyareti esnasında eforlarımızı görünce ‘İsterseniz size bir otobüs, dershane verelim. Türk kültürünü Moğolistan’ın dağlarında anlatın’ demişti. Hareket noktamızı oluşturan bizlere o ışığı yaktıran Sayın Çam oldu. Bu keşif Sayın Bakan Yardımcımız Dr. Çam ve TÜBA Liderimiz Prof. Dr. Şeker Hocamızın uğraş ve takviyesiyle gerçekleşti. Şahsım ve kurumum ismine kendilerine çok teşekkür ediyorum” biçiminde hislerini tabir etti.
Açılış konuşmalarının akabinde çalıştay oturumlarına geçildi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
