Berlin Humboldt Üniversitesi Moleküler Parazitoloji Anabilim Kısmında doktor öğretim üyesi olarak çalışan Dr. Özlem Günay Eşiyok, TÜBİTAK’ın 2232-B Milletlerarası Genç Araştırmacılar Programı kapsamında Türkiye’ye dönüş yaparak Ege Üniversitesinde çalışmalarına başladı.
Tersine beyin göçü programıyla Türkiye’ye dönüş yaparak Ege Üniversitesinde bilimsel çalışmalara başlayan Dr. Özlem Günay Eşiyok, toksoplazmaya karşı attenüe bir aşı geliştirecek.
Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, Dr. Özlem Günay Eşiyok ve grubunu makamında ağırlayarak çalışmalarından ötürü tebrik etti. Rektör Prof. Dr. Necdet Budak, “Tam akredite öğrenci odaklı araştırma üniversitemiz çalışmalarını yurt dışında sürdüren bilim insanları için ülkemizin değerli yükseköğretim kurumlarından birisi haline geldi. Devletimizin bilakis beyin göçü siyaseti kapsamında Berlin Humboldt Üniversitesi Moleküler Parazitoloji Anabilim Kolunda Dr. Öğretim Üyesi olarak çalışmalarını sürdüren Dr. Özlem Günay Eşiyok üniversitemizde vazifeye başladı. Dr. Özlem Günay Eşiyok araştırmalarının büyük bir kısmını Üniversitemiz Aşı Geliştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezinde gerçekleştiriyor. Hocamız birebir vakitte Üniversitemizde bulunan Derin Teknoloji Fabrikası altyapısından da faydalanılacak. Toksoplazmaya karşı attenüe bir aşı geliştirecek olan bilim grubumuzu tebrik ediyorum” dedi.
Yürütülen çalışma ile ilgili bilgi veren Dr. Özlem Günay Eşiyok, “Geri dönüş projesinde insanların ortalama 1/3’ünü enfekte eden ve insanlığın yakın dostu kedilerin dışkısı ile beşerler dahil tüm sıcakkanlı hayvanlara yayılan Toxoplasma gondii parazitine karşı ileri teknolojik bir genom değiştirme formülü olan CRISPR-Cas kullanılarak canlı-atenüe aşı geliştirilmesi amaçlanmıştır. Projenin odağında olan, dünya popülasyonunun yüzde 30’unun seropozitivite gösterdiği Toxoplasma gondii parazitinin enfeksiyonu bağışıklık sistemi güçlü olan insanlarda semptomsuz seyrederken bağışıklıklık sistemi zayıf olan (örn. kronik rahatsızlığı olan, organ nakli yapılmış, kanser tedavisi gören, HIV-pozitif ya da bağışıklık baskılayıcı ilaç tedavisi alan) bireylerde önemli komplikasyonlara yol açabilir; hatta mevte kadar götüren önemli sonuçlar doğurabilmektedir. Ayrıyeten, hamilelik devrinde alındığında parazit fetüse geçerek düşüklere ve doğumsal anomalilere de neden olabilmektedir” dedi.
“Doku kistiyle enfekte olan hayvanların etleri halk sıhhatini tehdit ediyor”
Dr. Özlem Günay Eşiyok, “Sağlıklı bireylerin ve besi hayvanlarının beyin, göz üzere merkezi hudut sistemi organlarına ya da kas hücrelerine yerleşerek doku kisti formunda fırsatçı formda bekleyen parazit, akut forma dönüşüp doku nekrozlarına sebep olabilir. Doku kisti taşıyan hayvanların etlerinin güzel pişmeden tüketilmesi, parazit ile bulaşı olan su ve besinlerin tüketilmesi ya da kedi fekal atıkları ile birebir kontaminasyon beşerler enfeksiyolarının en önemli sebepleri ortasında yer almaktadır. Koyun, keçi, sığır üzere çiftlik hayvanlarında parazitin doku kisti oluşturan formunun varlığı hayvanların telef olmasına sebep olmakta ve önemli ekonomik kayıpları beraberinde getirmektedir. Doku kisti ile enfekte bu hayvanların etlerinin tüketilmesi ise halk sıhhatini önemli ölçüde tehdit etmektedir. Kompleks hayat döngüsünden kaynaklı, parazite karşı uğraşta yüksek tesire sahip ve insanlara uygulanabilen tedbir gayeli kullanılabilecek rastgele bir aşı bulunamakla birlikte, enfeksiyonu tedaviye yüzde 100 cevap veren bir ilaç da mevcut değildir. Günümüzde yalnızca koyunlarda kullanımı ruhsatlandırılmış olan ve sırf birkaç ülkede satışı gerçekleşen ToxoVax ismi verilen tek bir aşı mevcuttur. Bu nedenle hem besi hayvanları hem de beşerler üzerinde uygulanabilecek ve muhafaza hedefli kullanılabilecek yerli ve aktif bir aşının geliştirilmesi ülkemizde hala büyük bir ihtiyaçtır” diye konuştu.
“Aşı evvel deney hayvanları sonra besi hayvanları üzerinde test edilecek”
Dr. Özlem Günay Eşiyok, “Projedeki birincil hedef, parazit genomunda virulanstan yani konağı enfekte etme ve hastalık yapma yeteneğinden sorumlu genlerin hedeflenerek moleküler prosedürlerle silinmesi ile mutant parazit suşları oluşturup mutantların canlı lakin zayıflatılmış yani attenüe parazit aşıları olarak kullanımlarını ve etkinliklerini test etmektir. Gelişen teknolojiler ve genom düzenleme yollarının yaygın biçimde kullanılmaya başlanması parazitin isteğe bağlı halde virulansının azaltılmasına müsaade verecek ve umut ediyoruz ki tesirli, veteriner emelle kullanılabilecek canlı-atenüe bir aşı geliştirmesine imkan sağlayacaktır. Elde edilen sonuçlar ışığında, geliştirilen aşıların bağışıklık sisteminde cevap oluşturup oluşturmadığı öncelikle deney hayvanları üzerinde test edilecek sonrasında ise besi hayvanları üzerinde uygulanmalara başlanacaktır” dedi.
Yürütücülüğünü Dr. Özlem Günay Eşiyok’un yaptığı proje grubunda; Ege Üniversitesi Aşı Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Adnan Yüksel Gürüz, Prof. Dr. Mert Döşkaya, Doç. Dr. Aysu Değirmenci Döşkaya ve Doç Dr. Muhammet Karakavuk ile Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Moleküler Biyoloji Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hüseyin Can yer alıyor.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
