Tüm dünyada görülen bu hastalıkla ilgili merak edilenleri yanıtlayan İstinye Üniversitesi (İSÜ) Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuriye Taşdelen Fışgın, “Virüs beşere, infekte hayvan, infekte insan yahut virüsle kirlenmiş cansız unsurlar (giysiler, havlu, çarşaf vb.) ile yakın temas sonucunda bulaşabilir” dedi.
Dünya Sıhhat Örgütü, maymun çiçeği yani Mpox salgını nedeniyle ‘küresel acil durum’ ilan etti. 2022’ye kadar sadece Afrika’da görülen 2022 Mayıs ayından itibaren, başta Avrupa ve ABD olmak üzere tüm dünyada yayılan hastalık vefata de neden olabiliyor. Bilgilere nazaran, 2024 Ocak’tan itibaren şu ana kadar 15 binin üzerinde kişi hastalandı, 537 kişi hayatını kaybetti. İstinye Üniversitesi (İSÜ) Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nuriye Taşdelen Fışgın, tüm dünyaya yayılan bu hastalıkla ilgili merak edilenleri yanıtladı.
“Kişi sağlıklı bile olsa virüs tekrar de bedene girebilir”
Hastalıkla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Fışgın, şunları söyledi:
“Mpox (eski ismiyle maymun çiçeği) hastalığı yeni tespit edilen bir hastalık değildir. Maymunlarda saptanan bu hastalık birinci olarak 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde görülmüş olup daha sonra Orta ve Batı Afrika’daki 11 ülkede görülmeye devam etmiştir. Hastalığın etkeni Mpox virusu (Monkeypox Virus) çiçek virüsüne akraba bir DNA virüsüdür. İki farklı genetik alt tipi hastalıklardan sorumludur. Bunlardan Batı Afrika alt tipinin (soy 2), Orta Afrika (Kongo Havzası) alt tipine (Soy 1) nazaran daha hafif seyirli hastalık yaptığı bilinmektedir. 2023’te Kongo’da başlayan ve yayılan, hala de devam eden salgında daha ağır seyirli infeksiyon yapabilen Soy 1’in alt tipi sorumludur. Bu tipin geçirdiği mutasyonlarla beşerler ortasında daha kolay bulaşabilme özelliği de kazanmış olabileceğinden kaygılanılmaktadır. Virüs beşere, infekte hayvan, infekte insan yahut virüsle kirlenmiş cansız hususlar (giysiler, havlu, çarşaf vb.) ile yakın temas sonucunda bulaşabilmektedir. Kişi sağlıklı bile olsa virüs tekrar de ciltteki gözle görülemeyecek çatlaklar/çizikler, mukozalar (ağız, burun, göz) yahut teneffüs sistemi aracılığıyla bedene girebilmektedir. İnfekte hayvandan insanlara bulaşma ısırık, tırmalama, hayvanın kan ve beden sıvılarıyla yahut etiyle temas, formunda gerçekleşebilmektedir. Ayrıca hem cinsel temasla hem de mesken içindeki yakın temasla bulaşma olduğu da bildirilmiştir. Son salgında çocuklarda ve bayanlarda da hastalığın görüldüğü bildirilmiştir.”
“Türkiye dahil yaklaşık 100 ülkede tespit edildi”
Hastalığın yayılım durumuyla ilgili açıklamalarda bulunan Fışgın, şöyle konuştu:
“2022 yılına kadar Afrika dışında görülen olguların tamamının Afrika’dan gelen beşerler yahut Afrika’dan getirtilen kemirgenlerden kaynaklandığı bilinmekteydi. Lakin 2022 Mayıs ayından itibaren, başta Avrupa ve ABD olmak üzere tüm dünyada, Afrika’yla yahut oradan gelmiş hayvanlarla teması olmayan şahıslarda de Mpox tanımlandı ve hastalık, hasta şahıslardan yayılarak günümüze kadar yüz binden fazla kişiyi etkileyen bir salgına yol açtı. Mpox’ın 2022 yılında Afrika dışında birinci defa yaygınlık kazanıp, Türkiye dahil yaklaşık 100 ülkede tespit edildiği bu salgın nedeniyle 2023 yılında DSÖ tarafından global halk sıhhati acil durumu ilan edildi. Bu sayede ülkelerin surveyans (takip), savunmasız kümelerin aşılanması üzere tedbirleri alması sağlanarak salgın 2023 sonuna yanlışsız denetim altına alındı. Akabinde da Mayıs 2023’te DSÖ tarafından global acil durum sonlandırıldı. Lakin tüm dünyada Mpox olguları az sayıda olmakla birlikte günümüze kadar görülmeye devam etti. 2023’ten itibaren Afrika’da, bilhassa Kongo’da olmak üzere, daha ağır seyirli infeksiyon yapabilen bir suş olan Soy 1’in bir alt tipinin (1b) yol açtığı önemli bir Mpox salgını başladı. Bu salgında, 2024 Ocak’tan itibaren şu ana kadar 15 binin üzerinde kişi hastalandı, 537 kişi hayatını kaybetti; Ruanda, Burundi ve Uganda üzere komşu ülkelere de yayılım oldu. Bu nedenle Afrika CDC 13 Ağustos 2024’te, DSÖ de 14 Ağustos 2024’te Mpox salgını için yine memleketler arası halk sıhhati acil durumu ilan etti. Bu ilanın temel maksadı ülkeleri teşhis, surveyans, bağışıklama ve tedavi açısından gerekli tedbirleri almaları, bunlar için kaynak ayırmaları konusunda uyarmak ve böylelikle salgının denetim altına alınmasını sağlamaktır.”
Covid-19’daki üzere bir pandemiye yol açar mı
Covid-19 üzere global çapta bir pandemi boyutuna gelebilir mi sorusuna ise Fışgın, şu karşılığı verdi:
“Mpox hastalığının belirti ve bulgularının besbelli olması, yakın ve uzun vadeli temasla bulaşması, kolay değişime uğramaması (COVID-19’daki üzere yeni varyantların çıkmaması) üzere faktörler değerlendirildiğinde, COVID-19 üzere bir pandemiye yol açması pek beklenmemekteydi. Lakin şu anda devam etmekte olan 2023 salgınında tüm kümelerin etkilenmesi, daha süratli yayılması ve daha yüksek oranda mevt görülmesi nedenleriyle dertler artmıştır.”
“Şikayetler virüsle temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkar”
Maymun çiçeği hastalığının belirtileriyle ilgili bilgi veren Fışgın, şunları sıraladı:
- Hastalık ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın beden ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt lezyonlarına (döküntülere) neden olabilmektedir. Şikayetler virüsle temas ettikten sonra ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkar.
- Hastalığı birinci 5 gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve çok halsizlik görülür.
- Ciltteki döküntüler ateş başladıktan sonra 1-3 gün içinde ortaya çıkar; gövdeden çok yüzde, kollarda ve bacaklarda görülür.
- Avuç içi ve ayak tabaklarında, ağız içinde, genital bölgede ve gözlerde lezyon saptanabilir.
- Lezyon sayısı değişkendir; az sayıda olabileceği üzere çok fazla sayıda da görülebilir.
- Lezyonlar kızarıklık biçiminde başlayıp, deriden kabarık hale gelir, daha sonra da içleri berrak sıvı ile dolar.
- İlerleyen vakitte berrak sıvı sarımsı renkte bir sıvıya dönüşür.
- Püstül olarak isimlendirilen bu lezyonlar kabuk bağlar ve kabukların düşmesiyle lezyonlar ortadan kalkar.
- Bu seyir çoklukla 2-4 hafta sürer ve zaten düzgünleşir.
- Bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde hastalık ağır seyredebilir.
- Hastalığa bakteriyel infeksiyonlar eklenebilir; zatürre, sepsis, ensefalit ve görme kaybı gelişebilir.
“Mpox hastalığı için yaygın kullanılan bir ilaç yok”
Mpox hastalığı için yaygın kullanılan bir ilacın olmadığını belirten Fışgın, “Şimdiye kadar görülen olgular sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat (ST-246) isimli antiviral ilaçlar ve çiçek immünoglobulini uygulanarak denetim altına alınmıştır; fakat bunların aktiflikleri kesin olarak kanıtlanmamıştır, çalışmalar devam etmektedir” dedi.
“Hastalık açısından riski bulunan gruplar aşılanmalı”
Bu hastalıktan korunmanın yollarıyla ilgili ise Fışgın şunları söyledi:
“Hasta bireylerin tanımlanması, izolasyonu ve temaslılarının belirlenmesi değerlidir. Hasta bireylerle yahut kullandığı eşyalarla temas edecek sıhhat çalışanları ve mesken halkının eldiven ve maske olmak üzere uygun şahsî esirgeyici gereçleri kullanması önerilmektedir. Hastalık açısından riski bulunan grupların tanımlanarak aşılanmalıdır. ABD’de Mpox hastalığı için kullanılmak üzere 2019 yılında FDA tarafından onaylanmış JYNNEOSTM (Imvamune ve Imvanex isimleriyle da bilinmektedir) isimli aşı bulunmaktadır.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
